Sgotwrs Stiniog- Pysgota’r Sewin

Erthygl arall o gyfres reolaidd y diweddar Emrys Evans; y gyfres a barodd hiraf yn hanes Llafar Bro.

A ninnau fel sgotwrs wedi cyrraedd mis Medi, sef mis olaf ‘Tymor y Brithyll’ mae’r diddordeb a’r pwyslais yn awr yn symud oddi wrth y llynnoedd a’r brithyll cyffredin, ac ar y sewin, - y brithyll ymfudol, - ac i’r afonydd.  Mae rhai wedi cefnu ar y llynnoedd a throi at yr afon ers rhai wythnosau.

Wrth gwrs nid pob sgotwr sydd â diddordeb mewn mynd i chwilio am sewin - neu gwyniedin fel mae eraill yn ei adnabod, - yn rhai o’r afonydd sydd o fewn cyrraedd.  Ond gall wneud hynny fod yn brofiad newydd a gwahanol, ac hefyd yn brofiad diddorol.

‘Onid her yw galwad hon? 
Rhyfedd yw tynfa’r afon’ 

- meddai D. Gwyn Evans mewn cywydd, - ac mae mynd ar ôl y sewin yn dipyn o ‘her’.

Afon Dwyryd o Bont Maentwrog. Cynefin y sgotwr sewin. Llun Paul W

Yn ddiweddar bum yn pori rywfaint yn llyfr Gaeam Harris a Moc Morgan ar bysgota y pysgodyn enigmatig yma, - sef, ‘Successful Sea Trout Fishing’.  Mae yn llyfr sy’n llawn o awgrymiadau ac o gyfarwyddyd ar sut i fynd ati i ddenu y sewin i’r gawell.  Mae’n ddarllen diddorol.

Pennod y bum i’n aros uwch ei phen am beth amser yw’r un am y plu sy’n cael eu defnyddio, ac am ei hamrywiol batrymau.  Mae dewis pur eang ohonynt.

Un peth y mae’r awduron yn ei bwysleisio yw pwysigrwydd y lliw du sydd ym mhatrymau amryw o’r plu.  (Er mae Kingsmill Moore, awdur y clasur o lyfr ar bysgota’r sewin yn Iwerddon, sef ‘A Man May Fish’, yn dweud mai nid lliw ydi ‘du’ ond absenoldeb lliw).  Pa’r un bynnag am hynny, mae ‘du’ yn amlwg yng nghawiad sawl pluen sydd yn llyfr Harris a Morgan, - un ai yn y corff, y traed, neu yn yr adain.  A chyda’r du mae arian neu wyn yn mynd law-yn-llaw, fel petae.

Ymhlith y plu a ddisgrifir gan y ddau awdur y mae dwy bluen, sydd yn engreifftiau da o hyn, sef y rhai a elwir yn ‘Moc’s Cert’, a ‘Blackie’.  Mae y ddwy yma’n ddu drostynt gydag arian yn gylchau am y corff, a dwy bluen wen oddi ar war ceiliog y gwyllt wedi eu rhoi wrth lygad y bach.  Yn wahanol i sawl pluen sewin arall does dim cynffon gan y naill na’r llall o’r ddwy bluen.

Dyma batrwm y bluen ‘Moc’s Cert’ yn llawn, rhag ofn y bydd o ddiddordeb i rai sy’n mynd ar ôl y sewin ac am roi cynnig arni.

Bach            Maint 4 i 10
Corff            Hanner ôl o arian; hanner flaen o arian llydan amdano
Traed           Ceiliog du
Adain           Blewyn wiwer du, gyda phlu cynffon paun gwyrdd (‘sword’) dros y blewyn wiwer
Bochau        Ceiliog y gwyllt - pluen fechan wen

Mewn colofn papur newydd yr oedd Moc Morgan yn ei chynnal yn ôl yn Chwefror 1987, mae yn disgrifio sut y daeth y bluen arbennig yma i gael ei chreu a’i chawio.  Bu iddo ef a thri neu bedwar o bysgotwyr sewin eiddgar ddod at ei gilydd, ac, wedi cryn dipyn o ddadlau ac ymresymu, o bwyso ac o fesur, o dipyn i beth cytunwyd ar y patrwm uchod.
---------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol, fel rhan o erthygl hirach, yn rhifyn Medi 2005.
Dilynwch y gyfres efo'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.