O Stiniog i'r Wladfa

Mis Tachwedd diwethaf, manteisiodd Mark Wyn Evans, enillydd Ysgoloriaeth Patagonia Cyngor Tref Ffestiniog 2019 ar y cyfle i ymweld â Phatagonia.

Mae’r Ysgoloriaeth hon yn cynnig gwobr o £2,000 i’r enillydd gael teithio i Batagonia ac ymhél a phrosiect fydd yn cryfhau'r cysylltiad rhwng Blaenau Ffestiniog a Rawson sef ei gefeilldref yno. Mae’r Ysgoloriaeth eisoes wedi anfon pedwar o bobl ifanc y fro i Batagonia ar yr un perwyl ac ym mis Mawrth eleni dyfarnwyd Ysgoloriaeth 2020 i Hannah Gwyn Williams, a gobeithio bydd hithau yn y man yn teithio i Rawson a Phatagonia ar ôl i’r argyfwng presennol gilio.

Roedd prosiect Mark, tra yn Y Wladfa, yn cynnwys arddangosfa o ffotograffau ardal Ffestiniog yn ogystal â gwneud ffilm ddogfen* o’i argraffiadau o’r wlad bell. Bu Mark yn gweithio, ers cyrraedd adref, ar ei ffilm a’r haf hwn roedd yn fwriad ganddo i’w dangos yn y gymuned leol. Yn anffodus oherwydd yr argyfwng presennol bu raid gohirio'r bwriad hwn ond fe gawn ei gweld yn y man siŵr o fod.
Tecwyn Vaughan Jones 

Adroddwyd peth o hanes Mark ym Mhatagonia yn rhifyn Tachwedd 2019  ond yn y darn isod, mae yn ymhelaethu:

Hoffwn ddiolch i bawb yng Nghyngor Tref Ffestiniog am y fraint a gefais trwy ennill yr Ysgoloriaeth a’m galluogodd i deithio am dair wythnos i’r Wladfa. Taith a phrofiad dw i’n gredu, sydd wedi ychwanegu at lwyddiant y cysylltiad rhwng ardal Ffestiniog a Rawson.

Rwy’n falch o ddweud fod fy nhair wythnos ym Mhatagonia wedi bod yn rhai prysur iawn a phob dydd yn llawn o weithgareddau perthnasol. Roedd yn wych hefyd cael dau ffrind yno i rannu'r profiad. Er eu bod nhw yno ar eu liwt eu hunain, mi gyfrannodd y ddau bob dydd i’r gwaith yr oeddwn yn ei wneud ar gyfer yr ysgoloriaeth ac wedi mwynhau'r profiad.

Mark yn cyflwyno'i arddangosfa

Dyma fy mhrif weithgareddau; creu arddangosfa luniau o Blaenau a’u dangos yn Rawson, a gwneud ffilm ddogfen addysgol yn deillio o’m profiad. Roeddwn yn hapus iawn fod pethau wedi mynd mor dda.

Agorwyd yr arddangosfa yn Llyfrgell Rawson ar ein hail noson ar ôl glanio; chwe llun, a’r cynnwys ysgrifenedig yn Gymraeg a Sbaeneg, yn rhannu arolwg o Ffestiniog gyda thrigolion Rawson. Ar y noson agoriadol, rwy’n credu fod dros 50 o bobol wedi troi fyny i weld y lluniau ac i’m clywed yn siarad am bob llun ac am Blaenau. Wedyn, cawsom sesiwn holi ac ateb. Roedd y gynulleidfa yn cynnwys pobol ifanc, oedolion ac aelodau llywodraeth Chubut. Roedd yr arddangosfa i’w gweld am bedair wythnos.

Yn ddyddiol dros yr wythnosau, buom yn brysur yn gwneud y ffilm ddogfen, yn ymweld â’r llywodraeth, dwy ysgol, gwneud dros ddwsin o gyfweliadau, ymweld â phum amgueddfa a mynychu nifer fawr o ddigwyddiadau Cymraeg, gan gynnwys seremoni’r Orsedd a’r Eisteddfod. Erbyn y diwedd, roedd gennym ugain awr o ffilm ar gyfer y ffilm ddogfen rhyw 45 munud!

Cyfarfod Llywodraethwyr Chubut

Roeddwn wedi gobeithio cwblhau ffilm ddogfen ‘O Stiniog i’r Wladfa’ cyn seremoni cyflwyno Ysgoloriaeth 2020 ddechrau mis Mawrth eleni a’i rhannu gyda chi. Oherwydd prysurdeb yn y gwaith ac angen rhoi amser i olygu ugain awr o ffilm i gyflwyniad 45 munud, bydd y gwaith yn cymryd rhai wythnosau eto. Dw i’n edrych ymlaen at ddangos y ffilm ddogfen i chi, drigolion yr ardal.

Mae gen i nifer o bethau diddorol iawn i’w rhannu gyda chi. Mi wnaethom gyfweld dyn o Rawson sydd â chysylltiad hanesyddol â Blaenau Ffestiniog! Yn y ffilm ddogfen, mae’n siarad am ei berthynas â’r ardal hon.

Buom yn siarad ar y teledu cenedlaethol, a dwy sioe Radio (un genedlaethol ac un lleol), yn trafod yr ysgoloriaeth, ac o ganlyniad codi ymwybyddiaeth draw yno.

Y llwyddiant pwysicaf i mi o fod yno oedd cael cytundeb Llywodraeth Chubut i greu ysgoloriaeth gyfatebol i un Cyngor Tref Ffestiniog er mwyn gyrru person o Rawson i Flaenau Ffestiniog a bydd hyn eto yn cryfhau'r cysylltiad rhwng y ddwy dref. Rwy’n falch iawn o adrodd y bydd yr ysgoloriaeth gyntaf hon yn cael ei lawnsio eleni, a’r enillydd cyntaf yn debygol o ddod i Ffestiniog yn ystod 2021.

Diolch i chi gyd unwaith eto am brofiad anhygoel. Mi fydda i’n ddiolchgar am weddill fy oes!
Mark Wyn Evans
---------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mehefin 2020

*DIWEDDARIAD:

Cyflwynodd Mark ei ffilm yn ystod seremoni wobrwyo Ysgoloriaeth 2021

 

Diolch Stiniog; Gracias Rawson

Smit Newyddion

Rhan o golofn olygyddol rhifyn Gorffennaf-Awst sydd ar gael i'w lawr-lwytho'n llawn -am ddim- rwan*.

Mae'n draddodiad yn y byd newyddiaduraeth bod yr haf yn gyfnod distaw, pan mae'r gwleidyddion ar eu gwyliau aballu. Dyma'r silly season bondigrybwyll; tymor y straeon gwirion er mwyn llenwi tudalennau a thynnu sylw'r darllenwyr pan mae llai o newyddion go iawn i'w adrodd. Tydw i ddim o reidrwydd yn awgrymu bod llawer o newyddiaduraeth yn y papurau bro cofiwch. Gan fod pawb sy'n gwneud stem o waith ar ran Llafar Bro yn wirfoddolwyr, does gennym ni mo'r gallu i dreulio dyddiau yn mynd ar ôl 'stori' a datgelu anghyfiawnder a sgandals aballu.

Yn nyddiau gofid covid, mae’r newyddion am unrhyw beth ond y feirws mor brin a chwys fforddoliwr, chadal yr hen chwarelwyr. Mae’n smit ar bawb! Tydi’r cymdeithasau ddim yn cyfarfod, does yna ddim chwaraeon, ac mae ein rhwydweithiau arferol o ddanfon cyfarchion ar bapur i’r gohebwyr lleol ac yna i’r teipyddesau ar stop dros dro hefyd.

(Llun Gwilym Arthur. Lawr-lwythwch y rhifyn am fwy o fanylion)

Un maes oedd y papurau bro yn rhagori ynddo ers talwm oedd newyddion cymunedol a chyfarchion teuluol. Ond beryg fod facebook wedi rhoi'r farwol i hynny! Ugain mlynedd yn ôl, roedd pobl wrth eu bodd yn gweld enwau eu hanwyliaid yn Llafar Bro, ac yn torri darn allan o'r papur i'w gadw.

Heddiw, does dim raid i neb aros mis nes daw'r rhifyn nesa’ allan –gall bawb roi cyfarchiad ar facebook mewn eiliadau, a derbyn ymateb gan ddwsinau o bobl o fewn munud neu ddau! Mae'r un peth yn wir am hen luniau. Ddegawd yn ôl, os oedd rhywun yn canfod hen lun, roedden nhw'n ei yrru at Llafar Bro i holi am enwau a hanesion. Heddiw, ar y cyfan, grwpiau facebook ydi’r lle i rannu a thrafod hen luniau. Iawn de; pawb at y peth y bo. Dwi ddim am feirniadu. Mae lle i bob math o gyfryngau yn ein bywydau ni bellach.

Daeth dipyn llai na’r arfer o ddeunydd i mewn ar gyfer y rhifyn yma yn sicr, ond gan fod y cynnwys mor ddiddorol dwi’n mawr obeithio y byddwch i gyd yn mwynhau’r rhifyn digidol yma eto.

Diolch o galon i’r cymwynaswyr sydd wedi cyfrannu’n hael at gostau cyhoeddi’r rhifyn yma, trwy noddi tudalennau. Mae haelioni pobol ‘Stiniog bob tro yn wirioneddol wych ac yn codi calon. Mae’n golygu ein bod yn medru parhau i gyhoeddi bob mis, ar gyfnod pan nad oes arian gwerthiant na hysbysebu yn dod i mewn.

Mi ddaw pethau’n haws dwi’n siwr;  bob yn ail mae dail yn tyfu, yn‘de, ond mae’n anodd gwybod i sicrwydd os byddwn yn medru dychwelyd -o’r diwedd- at argraffiad papur erbyn y rhifyn nesa’ ym mis Medi. Does ond heddiw tan yfory, a ‘fory tan y ffair...

Gadewch i ni wybod beth hoffech chi weld yn y rhifynnau nesa’; rydym yn dibynnu ar eich cefnogaeth. Beth am ymateb i gais ein colofnwyr am wybodaeth pellach? Dewch a’r drol yn nes at y doman, trwy yrru eich newyddion a’ch cyfarchion atom hefyd, fel nad ydym yn methu dim byd!  Yn y cyfamser gyfeillion, daliwch i gredu!
Paul Williams
----------------------------------------

* Rhifyn Gorffennaf-Awst 2020

Yn iach gyfrinach y gân

Rhan o erthygl yng nghyfres RHOD Y RHIGYMWR gan Iwan Morgan.

Diolch i Paul, Cadeirydd ein papur ac un o’m cyd-olygyddion, am gyfeirio at ‘ddirgelwch difyr’ a ymddangosodd yn rhifyn Gorffennaf 2009, ac a ymddangosodd fel erthygl fer ar ein gwefan wedi hynny.

Mewn cyfarfod o Gymdeithas Hanes Bro Ffestiniog yn 2009, disgrifiodd Allan Tudor sut y bu iddo ganfod ‘englyn rhyfedd iawn’ wedi’i naddu ar wal mewn cwt pren ar un o lefelydd chwarel y ‘Lord’:

“Biti fod llinell a hanner wedi mynd o'r cof” meddai, “ond mae amser hir ers 1947!”.

Hola Paul tybed a all rywun lenwi’r bylchau ac anoga ni i adael iddo wybod.

“Os nad oes neb yn cofio,” meddai, “beth am gynnig llinellau newydd?”

Dyma’r englyn fel ag y naddwyd ef ar wal y cwt:

111  a 2, 999 a 10 - 20   20   20
. . . . .  15  15  15
. . . . . . . . .
1  2  9,  18  a 10

Ym mis Mawrth 2020, gosodwyd her i feirdd ‘Llafar Bro’ a’r byd trwy gyfrif Trydar @LlafarBro i geisio gorffen yr englyn. Bu Barddas a phodlediad Clera yn rhannu a hyrwyddo'r gamp hefyd.

Cafwyd ymateb cyflym iawn gan Mei Mac @MeiMacHuws:
"Dyna’r gorau alla i ei wneud!" meddai.

Tri un a dau, tri naw a deg - tri ugain,
Un trigain a phymtheg,
————- deuddeg,
Un, dau, naw, deunaw a deg.

"Reit!" meddai Annes Glyn @Yr_Hen_Goes   "Dwi wedi creu trydedd llinell i'r englyn, sy'n cynnwys llusg wyrdro slei. Wn i'm beth fydd barn yr hoelion wyth barddol!"

Tri un a dau, tri naw a deg - trigain,
Tri ugain, tri phymtheg,
Un deg a dau ddaw'n ddeuddeg        (10+2=12)
Un, dau, naw, deunaw a deg.

Dydw i ddim yn ’drydarwr,’ ond fe geisiais innau fynd ar drywydd creadigol tebyg i Annes Glyn i ail-greu'r llinell goll. Meddwn wrth Paul:
“Ymgais i ddatrys yr englyn - er mod i wedi newid ychydig ar ei drefn! Mae'n amlwg fod llinell 3 yn golledig go iawn. Meddyliais hwyrach mai 'deuddeg' fyddai'r odl, ond fedrwn i ddim canfod rhif i gynganeddu efo hwnnw. Be am hwn felly:”

Tri un a dau, tri naw a deg, - trigain,
(Tri ugain), tri phymtheg;
Un, dau, naw, deunaw a deg      (y llinell ola’ wreiddiol!)
A diweddu â deuddeg!

IM
---------------------------------------

Os allwch chi wella ar y cynigion ardderchog uchod, gyrrwch nodyn atom!

Ymddangosodd yr uchod yn rhifyn Mai 2020.
Mae'r rhifynnau digidol i gyd ar gael i lawr-lwytho o wefan Bro360.
---------------------------------------

Daeth ymateb wedyn yn rhifyn Mehefin, gan Steffan ab Owain, ond tydi'r dirgelwch dal heb ei ddatrys:

ENGLYN RHYFEDD …
Pan oeddwn i’n gweithio’n yr Archifdy, deuthum ar draws yr ‘englyn rhyfedd’ a welwyd yn ‘Llafar Bro’ Mai...   Fe’i gwelais mewn hen bapur newydd. Dyma fel y cofnodwyd ef:

“AT MYFYR WYN ...
Gyfaill Barddol,
Carwn gael darlleniad cywir cynganeddol gennyt o'r englyn rhif-nodau canlynol:
111, 2, 999, 10, 444 555, 15 15 15 88 88 88, 12 12 12, 222, 9, 18 18 18, 10
Dyma fy narlleniad i ohonynt:
     Tri un, dau, tri naw, deg. - tri phedwar,
     Tri phump, tri phymtheg;
     Tri dau wyth, tri deuddeg,
     Tri dau, naw, tri deunaw, deg.”

Nodyn Iwan, golygydd Mehefin:

Sylwer fod y cyrch a’r drydedd linell wedi ei chynnwys yma, ond yn anffodus, dydy’r gynghanedd ddim yn gywir.

Bum innau yn chwilio ar wefan ‘Papurau Newydd Cymraeg’ y Llyfrgell Genedlaethol a dod o hyd i’r canlynol o’r Faner, 7 Ebrill 1909:
 

“YR ENGLYN MEWN RHIFAU …

Foneddigion,
Yn y Faner, Mercher, Mawrth 3lain, ceir yr englyn canlynol:

     111 2 999 10 - 444
     555 15 15 15
     88 88 88 12 12 12
     222 9 18 18 18 10

Ac, yn ôl yr awgrym geir ynglŷn ag ef, yr wyf wedi anturio ei osod i lawr mewn geiriau (er nad wyf am honni bod yn fardd o gwbl), a dyma fel yr wyf yn ei gael:—
 
     Tri un dau, tri naw a deg, - tri phedwar,
     Tri phum a thri phymtheg;
     Tri wyth ddwywaith, tri deuddeg,
     Tri dau naw, tri deunaw, deg.

Fe wêl y cyfarwydd nad oes ond y llinell gyntaf yn unig yn gywir; ai tybed y gall rhyw un o'r beirdd wneud englyn ohono?
Yr eiddoch, &c., 11, Maes-y-coed, Dinbych.
Evan Davies"

Yn anffodus, ddeuthum innau chwaith ddim ar draws yr ateb cywir hyd yma!
Mae'r dirgelwch yn parhau.

Croeso i Gymru . . . ?

Erthygl gan Glyn Lasarus Jones

Ers cyflwyno’r cyfyngiadau symud ym Mhrydain ddiwedd fis Mawrth, cafwyd adroddiadau lu yn y wasg am dwristiaid yn heidio i Gymru. Y mae’r achos wedi dangos mor ddiymgeledd ydym. Ni allwn warchod ein cymunedau a’n pobl ein hunain hyd yn oed.

Clywyd hanesion yn y wasg hefyd am berchnogion carafanau a thai haf yn sleifio dros y ffin liw nos. Roedd rhai – lleiafrif, fe hoffwn feddwl – yn cyfiawnhau eu teithiau gan ddweud eu bod yn cyfrannu at yr economi leol, ac y dylem ni, frodorion anniolchgar, fod yn fwy gwresog ein croeso.

Ond tybed pa mor werthfawr yw twristiaeth i Gymru mewn gwirionedd, yn arbennig y math a welir yng Nghymru? Un mudiad sydd wedi bod mor hyf â sôn am or-dwristiaeth yw Cylch yr Iaith.

Tynnant ar ymchwil wyddonol arloesol 'Effeithiau Twristiaeth ar yr Iaith Gymraeg yng ngogledd-orllewin Cymru’ (Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, Aberystwyth), sy’n dangos y berthynas annatod rhwng twristiaeth, mewnfudo, a dirywiad y Gymraeg. Y ddadl yw bod twristiaeth yn annog ymwelwyr i ymsefydlu mewn ardal ac agor rhagor o gyfleusterau at fudd ymwelwyr eraill, sydd yn ei dro yn arwain at fwy o ymwelwyr, a llif o lafur rhad i’w gwasanaethu - yn aml o blith y dosbarth ymwelwyr ei hun. Y canlyniad yw bod ardaloedd twristaidd yn raddol droi yn ‘barciau thema’, sy’n cael eu rhedeg ar y cyfan gan gyn-dwristiaid er budd twristiaid newydd. Digwydd hyn yn aml ar draul pobl leol gan eu prisio allan o'u hardaloedd a chyfyngu ar nifer ac ansawdd y tai a'r swyddi sydd ar gael iddynt.

Ymhellach, mae cydnabyddiaeth gyffredinol nad yw swyddi yn y diwydiant ymwelwyr ar y cyfan yn talu’n dda iawn. Dywed Eurostat (Swyddfa Ystadegau Y Comisiwn Ewropeaidd) bod “costau ac enillion llafur yn y diwydiannau twristiaeth yn tueddu i fod yn sylweddol is nag y maent yn yr economi cyfan.”

Pa syndod felly mai gorllewin Cymru yw -nid yn unig rhanbarth tlotaf y Deyrnas Gyfunol- ond  rhanbarth tlotaf gogledd Ewrop gyfan, a hyn er gwaethaf (neu efallai oherwydd?) yr holl ymdrechion adfywio economaidd diweddar sy’n seiliedig i raddau helaeth ar borthi’r llo aur hwn. Yn ddiddorol, yr ail ranbarth tlotaf yw Cernyw - man arall lle bu cryn sôn am or-dwristiaeth. Cyd-ddigwyddiad?

Yn ddadlennol iawn, dywed Pwyllgor Twristiaeth a Thrafnidiaeth yr Undeb Ewropeaidd* mai un o’r ffactorau sy’n cyfrannu at or-dwristiaeth yw dynodiad statws UNESCO, statws a ddaw o bosib i’r ardal hon cyn bo hir.

Nid problem i Gymru yn unig yw gor-dwristiaeth wrth gwrs. Disgrifiodd yr anthropolegydd disglair Theron Núñez ei effaith ar bentref Cajititlán ym Mecsico fel concwest gan oresgynwyr. Yng Ngwlad y Basg, Swistir, Fiji a Hawaii, yr un yw’r canfyddiad o hyd - mai ychydig o ddatblygiadau twristaidd sydd yn nwylo’r brodorion; mai ychydig yw’r brodorion a gyflogir; ac mai cyfran fechan iawn o’r arian a gynhyrchir sy’n aros yn lleol. Yn wir, yn Hawaii disgrifia’r brodorion dwristiaeth fel math newydd o siwgr - yn felys i’r tafod ond yn ddrwg i’r dannedd.

Nid fod twristiaeth yn broblem ynddo’i hun wrth gwrs. Gor-dwristiaeth yw’r broblem.  Yn eu hastudiaeth achos o fannau sy’n dioddef o’r cyfryw effaith, mae Pwyllgor Twristiaeth a Thrafnidaeth yr Undeb Ewropeaidd yn rhoi sylw i sawl lle:

•    Mallorca a Venice, lle gwelwyd protestiadau gwrth-dwristiaeth.
•    Agia Napa ar ynys Cyprus; Dulyn a’r Ynys Hir yn Yr Alban, lle gwelwyd twristiaid eu hunain yn cwyno am or-dwristiaeth.
•    Lisbon, canol Prâg a chanol Warsaw, lle gwelwyd allfudiad trigolion a phreswylwyr.
•    Bucharest ac ardal UNESCO Geirangerfjorf yn Norwy, lle  gwelwyd problemau amgylcheddol.

Nid yw Cymru ar y rhestr – efallai am mai rhestr faith o wledydd sy’n mynd ati i liniaru effaith gor-dwristiaeth yw hi, ac nid ei hyrwyddo.

Dengys y map isod yr ardaloedd hynny lle mae Pwyllgor Twristiaeth a Thrafnidiaeth yr Undeb Ewropeaidd yn arbennig o bryderus amdanynt. Dim ond llond llaw sydd yna: Ardal y Llynnoedd, Cernyw, Arfordir Croatia, rhan o Sbaen, Cyprus, ac ie yn wir, Cymru yn ei chyfanrwydd bron iawn – lle mae iaith frodorol leiafrifol yn y fantol hefyd.

Beth yw’r ateb tybed?
Ar dir mawr Ewrop mae treth dwristiaeth yn gyffredin iawn. Pleidleisiodd ein Cynulliad yn erbyn hyn yn lled-ddiweddar.

Mae gan Gymru draddodiad hir o dorchi llewys ac ymdrechu drosti ei hun. Cododd ein hynafiaid gapeli efo’u dwylo eu hunain, yn aml yng ngolau’r lleuad ar ôl diwrnod o lafur caled. Ymladdasant â’r mynydd i gael tipyn tir i fwydo’u teuluoedd. Sefydlasant brifysgol â’u henillion prin i addysgu eu plant. Cymry fu’n gyfrifol am sefydlu’r Gwasanaeth Iechyd (Aneurin Bevan) a’r Pensiwn Gwlad (Lloyd George), a hefyd y mudiad cydweithredol (Robert Owen y Drenewydd).

Yma yn ardal Llafar Bro, rydym yn ffodus fod gennym ni gnewyllyn da o gwmnïau cydweithredol, oll o dan ymbarél medrus iawn Cwmni Bro Ffestiniog. Ysgwn i ai dyma’r ateb? Adfer perchnogaeth o’n heconomi ein hunain, fel y rhedir hi er budd Cymru ac nid er cyfleustod gwlad arall. Onid gwych o beth fyddai cael asiantaeth tai gwyliau cydweithredol ym mherchnogaeth yr ardal? Mae’r fath bethau yn bod yn yr Alban, yn ôl a glywais. Ac onid gwychach fuasai cael rhyw gronfa genedlaethol lle gellid prynu adeiladau a chyfleusterau a’u rhedeg fel metrau cymunedol er budd Cymru a’i hiaith?

Ysgwn i ai dyma’r ateb? Prynu Cymru’n ôl – tyddyn wrth dyddyn, erw wrth erw, bricsen wrth fricsen.

Mae’r dyfodol yn ein dwylo.

 * gwybodaeth a map o ddogfen o'r enw 'Research for TRAN (Transport and Tourism) Committee - Overtourism: impact and possible policy responses' (Senedd Ewrop, Hydref 2018), t76.
-----------------------------


Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2020.
Mae'r rhifynnau digidol i gyd ar gael i lawr-lwytho o wefan Bro360.

Freeman Evans

Bu elusen leol yn falch o roi cyfraniad ariannol i alluogi Llafar Bro i gyhoeddi dau rifyn digidol eleni. Gwyddwn mor werthfawr ydi’r papur i lawer iawn o drigolion yr ardal.

Mae Elusen Dydd Gŵyl Dewi Freeman Evans Ffestiniog, a sefydlwyd gan ewyllys Robert Freeman Evans (1988), yn ‘rhoi cymorth i’r henoed anghenus, tlodion, a phobl anabl a dioddefwyr salwch tymor hir ym Mlaenau Ffestiniog a Llan Ffestiniog’ yn ogystal ag i gymdeithasau a chlybiau lleol sy’n cyfrannu at lesiant cymuned Ffestiniog ac at amcanion yr ewyllys.

Ymysg y cymdeithasau sydd wedi cael nawdd yn y flwyddyn/ddwy ddwetha’ mae Clwb Rygbi Bro Ffestiniog; Clwb Pêl-droed yr Amaturiaid; a Chlwb Beicio Ieuenctid Antur Stiniog, sydd i gyd yn cyfrannu at iechyd trigolion ac at falchder cymunedol; a’r Ganolfan Gymdeithasol sy’n gartref i ganolfan ddydd yr henoed ac amryw o weithgareddau cymunedol eraill. Cefnogwyd cynlluniau amrywiol i wella systemau gwresogi a thoiledau, darparu hyfforddiant, prynu offer, a gwella cyfleusterau defnyddwyr.

Rydym bellach hefyd wedi dosbarthu cannoedd o dalebau - yn werth £30,000 i gartrefi parhaol yn y Blaenau a Llan, er mwyn cefnogi trigolion yr ardal yn ystod yr argyfwng covid, ac hefyd er mwyn cefnogi rhai o’r siopau lleol. Yn ôl y negeseuon yr ydym wedi eu derbyn, a’r ymateb ar ein tudalen facebook, mae’n ymddangos bod croeso cynnes wedi bod i’r weithred yma. Rydym yn falch i gyfrannu at lesiant y gymuned a gweithredu dymuniadau olaf Robert Freeman Evans.

Llun- Paul W

Mae nifer wedi bod yn holi am gefndir yr elusen. Dyma ychydig o hanes y gŵr a’i sefydlodd:

Ganwyd Robert Freeman Evans yn Llanddulas ar y 1af o Fawrth 1895 yn fab i Robert a Sidney Evans.  Tua 1899 bu i’r teulu symud i Hafod Offeiriad, Ffestiniog i ffermio. Yn 1911 roedd y teulu yn byw yn 160 Brif Heol, Blaenau Ffestiniog gyda’r tad yn chwarelwr erbyn hyn a chanddynt 4 o blant sef-
Robert Freeman yn 16 oed ac yn saer coed;
Ellen Evans yn 14 oed;
Elisabeth Evans yn 12 oed;
William Freeman yn 9 oed.

Cafodd Robert ei brentisio fel saer yn yr ardal a bu’n gweithio yma nes iddo fynd i’r Rhyfel Byd Cyntaf. Yn ystod y rhyfel bu’n ddifrifol wael gyda niwmonia dwbl a bu bron iddo farw.
Ar ôl y Rhyfel Mawr roedd yn anodd cael gwaith yn yr ardal yma ac mi aeth i Fanceinion i weithio.
Yno, creodd bartneriaeth gyda John Griffiths ac roeddynt yn gweithio yn trwsio tai ar ôl llanast y Rhyfel. Bu i gwmni oedd wedi cael tir gan y De Trafford Estate i adeiladu tai fynd i’r wal a gadael llawer o dai heb eu cwblhau. Gwelodd Freeman ei gyfle a gofynnodd i’r ystâd am dir i adeiladu tai arno.  Cytunodd yr ystâd i hyn ar yr amod ei fod yn cwblhau’r tai oedd ar eu hanner.

Erbyn hyn roedd wedi gadael y bartneriaeth gyda John Griffiths ac wedi creu ei gwmni ei hun sef Freeman Evans & Co, a bu’n gyfrifol am adeiladu cannoedd o dai ym Manceinion cyn yr Ail Ryfel Byd, ac mi gadwodd ambell un yn ôl fel ei fod yn gallu eu rhentu allan.

Mae’n amlwg bod hyn wedi bod yn amser llewyrchus iawn iddo gan iddo brynu fferm yn Ninbych cyn dechrau’r rhyfel.  Nid oedd yn ffermio ei hun ond yn cyflogi dyn i redeg ei fferm iddo. Erbyn 1940 roedd wedi adeiladu tŷ iddo’i hyn ar dir y fferm sef Llys House, ei gartref hyd y diwedd.
Bu’n gynghorydd ar Gyngor Tref Dinbych am flynyddoedd maith ac yn Faer y dref ddwywaith.
Roedd yn dal i gadw gweithdy a chyflogi dynion i wneud gwaith cynnal a chadw ar ei dai hyd ei farwolaeth yn Hydref 1985, yn 90 oed.

Gadawodd arian yn ei ewyllus er mwyn ffurfio dwy elusen: un yn Ninbych a’r llall yn ‘Stiniog, gydag ymddiriedolwyr lleol yn rheoli’r elusennau er budd y ddwy gymuned.

Mae’r ymddiriedolwyr yn cyfarfod yn y gwanwyn ac yn yr hydref bob blwyddyn i ystyried ceisiadau.

Bydd croeso i chi holi am ffurflen gais yn hwyrach yn y flwyddyn ar gyfer ffenest yr hydref, trwy yrru ebost i swyddfa@elusenfreemanevans.cymru neu holi am ffurflen yn swyddfa’r Cyngor Tref.

Sylwer os gwelwch yn dda, na fydd unrhyw un o’r ymddiriedolwyr yn rhannu nac yn derbyn ffurflenni cais, ac ni ddylid cysylltu â nhw'n uniongyrchol. Rhaid gyrru ffurflenni yn ôl, unai trwy ebost, neu at Freeman Evans, Blwch Post 73, Blaenau Ffestiniog, LL41 9AL. Diolch yn fawr.
-----------------------------------

Addasiad yw'r uchod o erthyglau a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifynnau Ebrill a Mai 2020.