30.12.14

Refferendwm yr Ysbyty!

Y Diweddaraf o’r Pwyllgor Amddiffyn, o rifyn Rhagfyr 2014, gan Geraint Vaughan Jones.

Mae’n braf cael adrodd bod y Pwyllgor Amddiffyn a’r Cyngor Tref bellach yn cydweithio ar y ffordd ymlaen yn y frwydr i adfer y gwasanaethau a gollwyd o’r Ysbyty Coffa:

 - gwlâu i gleifion,
 - uned mân anafiadau,
 - clinig Pelydr-X a.y.y.b.

Mae’r cynghorwyr a ninnau yn gytûn, erbyn hyn, y dylai’r gwariant o £4m, a addawyd o Gaerdydd, gynnwys y gwasanaethau yma hefyd (fel sy’n digwydd ar hyn o bryd yn Ysbyty Coffa Tywyn) ac y dylai Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ail-fuddsoddi’r £¾m-y-flwyddyn y maen nhw’n ei arbed rŵan o dan yr esgus o fod yn gwella’r ddarpariaeth iechyd yn y cylch.

Bwriad y Cyngor a’r Pwyllgor Amddiffyn ydi galw am Refferendwm (‘Pleidlais Gymunedol’) ddiwedd fis Ionawr, i roi cyfle i chi, yr etholwyr, ddangos eto beth yw eich dymuniad ynglŷn â dyfodol yr Ysbyty Coffa (Fe gofiwch fod pleidlais debyg wedi derbyn cefnogaeth gref yn Fflint yn ddiweddar a’u bod hwythau hefyd yn gwrthod cymryd eu sathru gan ddieithriaid y Bwrdd Iechyd.)

Cyn y gellir cynnal Pleidlais Gymunedol, fodd bynnag, rhaid cael o leiaf 150 o bobol Blaenau a Llan, sydd â phleidlais etholiadol, i ddod i gyfarfod cyhoeddus i gefnogi’r galw am refferendwm. A barnu oddi wrth eich cefnogaeth yn y gorffennol, yna rydym yn ffyddiog y cawn weld dwywaith os nad teirgwaith cymaint â hynny ohonoch yn mynychu’r cyfarfod yn Neuadd Ysgol y Moelwyn ar Ionawr 13eg. O gael eich cefnogaeth yn y cyfarfod, yna bydd hawl gan y Cyngor Tref i drefnu refferendwm wedyn, o fewn tair wythnos i’r dyddiad hwnnw. Felly, dowch yno’n llu!







20.12.14

Archif Gwefannau

Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru wedi gwahodd Llafar Bro i gymryd rhan yn Archif
We y deyrnas gyfunol, drwy gadw copi rheolaidd o'n gwefan. Rydym wedi derbyn y cynnig wrth gwrs, felly waeth pa newidiadau ddaw yn y dechnoleg yn y dyfodol, bydd cynnwys y wefan hon yn cael ei gadw am byth, ac ar gael i bawb hyd dragwyddoldeb!

Mae'r Archif yn bartneriaeth rhwng Llyfrgell Genedlaethol Cymru, y Llyfrgell Brydeinig, JISC, a Llyfrgell Wellcome i ddiogelu gwefannau ar gyfer defnyddwyr y dyfodol.


Meddai'r Llyfrgell Genedlaethol wrth gysylltu â ni:
"Rydyn ni wedi nodi’r wefan hon fel rhan bwysig o etifeddiaeth ddogfennol Cymru a hoffen iddi barhau i fod ar gael i ymchwilwyr yn y dyfodol. Bydd y copi o’ch gwefan a archifir yn
dod yn rhan o’n casgliadau parhaol.

"Bydd rhai manteision yn deillio i chi o gael eich gwefan wedi ei harchifo gan y Llyfrgell:  Byddwn nid yn unig yn cymryd y camau angenrheidiol i sicrhau bod eich cyhoeddiad ar gael fel y mae caledwedd a meddalwedd yn newid dros amser, ond byddwn hefyd yn catalogio eich cyhoeddiad drwy wefannau Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac Archif Gwefannau y DG, a thrwy hynny yn cynyddu ymwybyddiaeth o’ch cyhoeddiad ymhlith ymchwilwyr."

Yn ôl Archif Gwefannau'r DG:
"Casglwyd miloedd o wefannau ers 2004 ac mae'r Archif yn tyfu'n gyflym.
Yma gallwch weld sut mae gwefannau wedi newid dros amser, dod o hyd i wybodaeth nad yw bellach ar gael yn fyw ar y We ac olrhain hanes amrywiaeth o weithgareddau a gynrychiolir ar y we.

"Mae'r Archif yn cynnwys gwefannau nad ydynt bellach yn bodoli mewn mannau eraill, a gellir enwebu gwefannau sydd heb gael eu harchifo er mwyn eu cadw at y dyfodol.
Gellir chwilio yn ôl Teitl y Wefan, Testun Llawn neu gyfeiriad y wefan, neu bori yn ôl testun, Casgliad Arbennig neu Restr yn Nhrefn yr Wyddor.

"Mae'r Archif yn cynnwys gwefannau sy'n cyhoeddi ymchwil, sy.n adlewyrchu amrywedd bywydau, diddordebau a gweithgaroedd ledled y D.G."

-Cyffrous 'de!




17.12.14

Prisiau Llafar Bro o Ionawr 2015

Penderfynwyd codi pris Llafar Bro o 40c i 50c o fis Ionawr 2015 ymlaen. Roedd y pwyllgor yn gyndyn i godi’r pris ond gorfodwyd hyn arnom oherwydd y cynnydd mewn costau argraffu.

Wedi dweud hyn mae Llafar Bro yn dal i fod yn fargen dda ac yn dal i fod ymysg y papurau bro rhataf yng Nghymru. A hefyd ymysg y mwyaf diddorol!

Aeth pum mlynedd heibio ers i ni godi pris y papur o’r blaen. Oni bai fod trigolion Stiniog wedi bod mor driw i’r papur a’i brynu yn rheolaidd  yn eu cannoedd a hysbysebu yn ei dudalennau byddwn wedi gorfod ail ystyried codi’r pris ynghynt. Mae chwyddiant yn effeithio ar brisiau popeth ac yn anffodus tydi Llafar ddim yn eithriad.

Diolch i chi am barhau i’n cefnogi a mwynhewch y papur.


llun- PW
Tanysgrifio
Fel gyda chost argraffu mae costau postio wedi cynyddu’n enbyd yn ystod y pum mlynedd diwethaf ac mae cynnydd yn y prisiau yn golygu bod rhaid i ni gynyddu'r prisiau tanysgrifio.

Er mai 50 ceiniog y mis (£5.50 y flwyddyn) fydd cost y papur ei hun, mae’n costio 73c i bostio pob rhifyn o fewn y Deyrnas Gyfunol, ac mae hyn yn cynyddu i £3.30 yr un o fewn Ewrop, a £3.80 y rhifyn i weddill y byd. Mae’r prisiau tanysgrifio newydd yn adlewyrchu'r costau postio hyn.

Gwelir isod y prisiau perthnasol. 
Gwledydd Prydain:        £16
Gweddill Ewrop:           £43      
Gweddill y byd:               £50 

PWYSIG - Gofynnir i bawb sydd am barhau i dderbyn Llafar Bro bob mis i anfon eich manylion at y Trysorydd, Sandra Lewis, Bryn Bela, Ffordd Barwn, Blaenau Ffestiniog, LL41 3UG, gyda’r tâl perthnasol, cyn 31 Rhagfyr 2014. Nodwch – sieciau yn daladwy i ‘Llafar Bro’. Mae’r tanysgrifiadau blynyddol yn dilyn y flwyddyn galendr, sef o Ionawr i Ragfyr. 



Diolch am barhau i'n cefnogi, a mwynhewch y papur.


15.12.14

Y Rhyfel Mawr a Bro Ffestiniog

Rhan o gyfres o erthyglau gan Vivian Parry Williams yn cofnodi canmlwyddiant dechrau'r rhyfel mawr. Ymddangosodd y darn yma'n wreiddiol yn rhifyn Tachwedd 2014.

Er na chofnodwyd dim yn y papur lleol, Y Rhedegydd  am y digwyddiad, cafwyd hanes gwraig un o weinidogion yr ardal yng ngholofn newyddion Ffestiniog yn Y Genedl Gymreig ar 18 Awst 1914. Meddai'r erthygl: 'O Wlad y Gelyn: Bu Mrs Silyn Roberts, gynt o'r fro hon, ar ei hymweliad blynyddol a Germani, ond oherwydd y rhyfel, bu raid iddi ddychwel ar unwaith neu newynu a chael ei charcharu.'

Ychydig dros bythefnos wedi i Brydain ymuno â’r rhyfel, ar 22 Awst 1914 cynhwysid hysbyseb gan Ddirprwywyr Yswiriant Cymreig yn Y Rhedegydd oedd yn datgan na fyddai raid i rai oedd wedi cael eu galw i’r fyddin dalu ôl-ddyledion eu cyfraniadau. Petai gorchymyn i dalu yn cyrraedd y milwyr, neu’r teulu, fe’i cynghorwyd i anfon y llythyr yn ôl, gyda’r geiriau "Called-up" ynddo.

O’r cyfnod hwn ymlaen, fe ymddangosodd rhybudd arall yn rheolaidd, i'r holl ddynion o Feirionnydd a Threfaldwyn oedd wedi gwasanaethu yn unrhyw un o 'His Majesty’s Forces, Regular and Auxilliary', fynd i gofrestru ar gyfer y Fyddin Wrth-Gefn, (National Reserve). Gofynnwyd iddynt gysylltu â’u district commandant yn y gwahanol drefi yn y siroedd. I’r perwyl hwnnw, pen capten ‘Stiniog oedd y Dr Richard Jones, Isallt, a gydag ef, neu yn y Drill Hall yn y Blaenau y byddai’r dynion hynny yn ymrestru.

Roedd yr argyfwng yn achosi trafferthion mawr i’r chwareli, a’r oriau gweithio’n cael eu cwtogi ym mhob un ohonynt. Erbyn diwedd Awst, yr oedd wythnos waith Chwarel yr Oakeley i lawr i dridiau. Oherwydd hyn, roedd rheolwyr y chwarel yn annog y gweithwyr ifainc i chwilio am waith arall, neu i ymuno â’r fyddin neu Frigâd yr Ambiwlans. Fel y dywedodd gohebydd y Rhedegydd ar y pryd yn ei adroddiad ‘Effeithiau’r Rhyfel’, yn ieithwedd y dydd:
"...Parodd hynny don o brudd-der mawr trwy'r ardal a’r cylch, gan fod hon yn un o brif chwarelau lle y gweithia o 700 i 800, ac ofnir mai dyna fydd hanes rhai eraill o’r chwarelau, a hynny yn fuan."

(I'w Barhau)

Gwaith celf gan Lleucu Gwenllian.

7.12.14

O'r archif- Trem yn ôl

Pegi Lloyd Williams yn dewis pigion o’r archif
Nid Llafar Bro y tro hwn ond PLYGAIN, Cylchgrawn Plant yr Ysgol Ganol, Blaenau Ffestiniog.
Daw’r eitem isod o Rifyn Haf 1927 (Cyfrol I, Rhif 3)
M.E.Philips oedd y Prifathro a John Ellis Williams oedd y golygydd

Gofynnwyd i’r plant beth fuasent yn hoffi bod ar ôl tyfu i fyny a dyma atebion rhai o’r disgyblion bryd hynny sy’n swnio’n ddiniwed a doniol weithiau i ni heddiw.
(Ymddangosodd yr erthygl gyntaf yn rhifyn Tachwedd 2014 Llafar Bro)


Pan fyddaf fawr:


JOHN PENRI JONES – Engine Driver  a fyddaf i, ar yr LMS.  Cawn felly weld llawer o lefydd, ac ar ddyddiau oer cawn dân yn fy ymyl i’m cadw yn gynnes.

ARTHUR ROWLANDS – Pan fyddaf yn 20 oed, yr wyf am fynd i Ganada, i gael dysgu bod yn cowboy.  Fe wnawn achub bywyd llawer o bobl, a chawn arian gan y Sheriff am wneud.  Fe ddaliwn ladron hefyd, ond bydd yn rhaid imi gael gwn ac handcuffs i hynny.

RICHIE THOMAS – Am fod yn llongwr yr wyf fi.  Mi wn ei fod yn waith caled iawn, achos y ni sydd yn gorfod tynnu yn y rhaffau a chadw’r llong yn lân.  Ond dyma’r ffordd oreu i gael gweld y byd.

BOBBIE JONES – Fy ngwaith i fydd ffarmio.  Ffermwr ydyw fy nhad hefyd, ac ar ffarm y cefais fy magu.  Yr wyf yn hoffi gwaith ffarm yn well na dim, yn enwedig bugeilio defaid.  Cŵn a cheffylau yw fy ffrindiau mwyaf i.

NORMAN HUGHES – Meddwl myned yn engineer wyf i.  Mae fy nhad wedi pasio pob ecsam i fod yn un, ond ei fod yn awr yn y chwarel.  Mae llawer o’i bethau gennyf i yn y tŷ mewn cornel fechan yn barod imi dyfu yn fawr.

OWEN W. JONES – Mi fuaswn i yn hoffi bod yn saer, gan eu bod yn brin iawn yn awr.  Nid yw’r gwaith yn galed iawn, ac mae fy ewythr yn dweyd y caf ddysgu gydag ef.  Mae’r tools yn ddrud iawn, ond mi fedraf ennill pres wrth wneud cypyrddau i brynu digon.

HUMPHREY DAVIES - Pan fyddaf yn 20 oed, yr wyf am fynd yn soldiwr.  Yr wyf yn siŵr y bydd rhyfel yn torri allan rywbryd tua’r adeg honno, ac mi af dros y môr mewn llong ryfel i gwffio dros fy ngwlad.

ROBERT J. JONES - Heddgeidwad a fyddaf i, imi gael cot las a botymau arian arni.  Mi fedrwn redeg fel y gwynt ar ôl plant drwg.

JOHN ERNEST HUMPHREYS - Ar ôl imi dyfu yn fawr yr wyf am fyned yn bregethwr.  Mae’n rhaid i bregethwr weithio yn galed efo’i feddwl, a bod yn ofalus iawn beth i’w ddweyd, ond mae yn cael cyflog da, ac nid yw y gwaith yn drwm iawn.

GEORGIE EDWARDS - I’r chwarel yr af i, i ennill pres i gedru talu i mam am fy magu fi.  Mi rof y cyflog i gyd iddi hi, ac mae hi’n siŵr o roi dau swllt yn ôl yn bres poced imi.

ELINOR HUGHES - Ar ôl myned yn fawr, yr wyf am fod yn forwyn.  Yr wyf eisiau myned i ffwrdd, ac am fod yn gynnil iawn.  Wêl neb fi yn gwastraffu fy mhres yn ceisio bod yn lady.  Nid af i’r pictiwrs chwaith, na phrynu hen nofelau gwirion, dim ond llyfrau da gwerth eu darllen.

NELLIE WILLIAMS – Cook mewn plas mawr yr hoffwn i fod, yn gwneud cinio i lawer o bobl.  Yr wyf yn hoffi cwcio yn awr, sut bynnag y bydd hi yr adeg honno.  Os bydd y gwaith yn rhy galed, mi chwiliaf am le arall.

GRACIE EVANS – Mi hoffwn i fod yn wniadwraig, yn gwneud dillad i bobol eraill ac mi fy hun.  Nid yw pawb yn hoffi gwnïo, ond mae yn waith braf iawn gennyf i.

Isod mae’r golygydd yn ychwanegu jôc a glywodd gan un o’r bechgyn ac mae hi’n un dda hefyd!






GWLAD BOETH IAWN
‘Roedd yna un dyn yn dweyd unwaith fod y wlad y buodd o fyw ynddi mor boeth nes ‘roedd yn rhaid i ffarmwr osod ymbarél ar ben pob mochyn rhag ofn iddo fo droi yn borc.  Ac ebe dyn arall oedd yn gwrando, “Yn y wlad y bum i ynddi y mis diwethaf, yr oedd y ffermwyr yn rhoddi ice-cream i’r ieir rhag ofn iddynt ddodwy wyau wedi eu berwi.”  Simeon Jones

Yn ei golofn olygyddol mae John Ellis Williams yn son eu bod wedi gwneud £2 o elw ar y rhifyn cyntaf ... “yr ydych wrth brynu Plygain nid yn unig yn cefnogi gwaith yr ysgolorion, ond hefyd yn pwrcasu llyfrau iddynt. A lleufer dyn yw llyfr da.”
---------------------------------------------------------------



Diolch i Pegi Lloyd Williams am ddod a’r cylchgrawn hwn i’n sylw ... tybed faint o gopïau eraill sydd i’w cael yn y fro erbyn hyn. Roedd y rhifyn hwn yn perthyn i’r diweddar William Lloyd Williams (Wil) ei gŵr a daliodd ei afael ynddo ar hyd y blynyddoedd. (TVJ)
-----------------------------------------------------------------

Ôl-nodyn:
Ai dim ond ym Mro Ffestiniog mae'r gair GEDRU yn cael ei ddefnyddio? Hynny ydi, 'medru'/'gallu'.
Tydi o ddim yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru, sef y casgliad safonol o eiriau Cymraeg, i fod...
Mae'r gair gedru yn ymddangos uchod gan Georgie Edwards. Ai dyma'r enghraifft gynharaf o'r gair ar ddu a gwyn tybed? (PW)

Daeth hyn gan Andrew Hawke, golygydd Geiriadur Prifysgol Cymru, ddydd Llun 8fed Rhagfyr:
"Diolch yn fawr am y cyfeiriad. Rwy'n gyfarwydd â'r gair, ac roeddwn i'n disgwyl ei weld yn GPC. Mae'n braf cael enghraifft mewn print o 1927 - ac rwy i wedi'i ychwanegu at ein casgliad."



11.11.14

Cofeb i gofio milwyr Cymru ar bridd tramor

Darn gan Marian Roberts a ymddangosodd gynta' yn rhifyn Medi 2014. Lluniau gan Dafydd Roberts.

Yng Ngorffennaf 1917, yn ystod 3edd Brwydr Ieper, a elwir hefyd yn Passchendale, penderfynwyd bod angen i'r Cynghreiriaid gymryd ardal a alwyd yn Cefn Pilckem ger Langemark yn Fflandrys.  Y rhai a ymgymrodd â'r dasg, ymysg eraill, oedd y Gwarchodlu Cymreig.   'Roeddynt yn llwyddiannus ond collwyd bywydau lu, gan gynnwys y bardd o'r Ysgwrn, Hedd Wyn, sydd erbyn hyn yn symbol o'n cof cenedlaethol ni am bob un o'r dynion ifanc a laddwyd yn y gyflafan.


Ond, yn wahanol i genhedloedd eraill oedd â chofebau i gofio'r bechgyn a gollwyd yn y Rhyfel Byd Cyntaf, nid oedd gan Gymru ei chofeb genedlaethol ei hun.  Felly, pnawn Sadwrn, Awst 16eg, yn heulwen gynnes Gwlad Belg, daeth cannoedd ynghyd i bentref Langemark ar gyfer dadorchuddio cofeb arbennig i gofio'r holl Gymry a gymerodd ran yn y Rhyfel Mawr.  Cafwyd gwasanaeth hynod deimladwy dan arweiniad Roy Noble, a cymerwyd rhan amlwg gan Gôr Rygbi Gogledd Cymru, Rhys Meirion, a'r telynor Dylan Cernyw, a darllenwyd y darn barddoniaeth “Rhyfel” o eiddo Hedd Wyn gan Isgoed Williams, Trawsfynydd.

     Gwae fi fy myw mewn oes mor ddreng,
     A Duw ar drai ar orwel pell;
     O'i ôl mae dyn, yn deyrn a gwreng,
     Yn codi ei awdurdod hell.



Draig goch anferth o efydd ar gromlech las yw'r gofeb.  Fe'i crewyd gan yr artist ifanc Lee Odishow, sy'n wreiddiol o Ddinbych- y- Pysgod, a rhoddwyd cerrig y gromlech gan Chwarel Craig yr Hesg ger Pontypridd.  Cafodd y ddraig ei bwrw yn Ffowndri Castle Fine Arts yn Llanrhaeadr-ym Mochnant.  Codwyd arian ar gyfer  Apêl y gofeb gan gannoedd o unigolion a mudiadau o fewn Cymru – yn eu mysg Tegid Roberts o'r Blaenau aeth ar daith gerdded noddedig.   Ymysg y rhai aeth i osod torch wrth droed y gofeb oedd Geraint Roberts o'r Manod ar ran Clwb y Ffiwsilwyr yma yn y  Blaenau, a cyflwynodd Alan Hicks, o Danygrisiau, ddarn o lechen a luniwyd yn arbennig ganddo i gofio yr ymweliad gan ffrindiau a chymdeithion Clwb y Ffiwsilwyr Cymreig oedd yn bresennol.


Gyda'r nos cafwyd cyngerdd gala yn Eglwys Langemark, a phnawn Sul gwasanaeth ym Mynwent Artillery Wood ble mae bedd Hedd Wyn.  I gloi'r penwythnos aethpwyd at wyth y nos i Borth Menin yn Ieper i seremoni'r Alwad Olaf a gynhelir yno bob nos o'r flwyddyn. Ar Awst 17eg 'roedd y naws yn Gymreigaidd gyda Rhys Meirion, Dylan Cernyw, a'r Côr yn cyfrannu.  'Roedd rhan amlwg hefyd gan Mike Jennings oedd yn cario baner Clwb y Blaenau, a Gary Williams osododd y dorch.

Penwythnos arbennig i gofio'r genhedlaeth goll o Gymru, gan gynnwys llawer o fechgyn ifanc o Fro Ffestiniog, na ddaeth yn ôl o'r Rhyfel Mawr 1914-1918.

     Ni ddaw gyda'r hafau melynion
     Byth mwy i'w ardal am dro;
     Cans mynwent sy'n nhiroedd yr estron
     Ac yntau ynghwsg yn ei gro.

(“Marw oddi Cartref” - Hedd Wyn)

4.11.14

Seindorf yn dathlu

Rhan o Newyddion Seindorf yr Oakeley o rifyn Hydref 2014, gan Glen Jones.

Bu arddangosfa i ddathlu pen-blwydd y band yn 150 oed, yng Nghanolfan Maenofferen am bum wythnos tan Hydref 24ain.


Dan arweiniad John Glyn Jones, agorwyd yr arddangosfa gyda’r band yn chwarae ‘Pen-blwydd Hapus’. Yna, soniodd yr arweinydd ychydig am hanes cynharaf y band. Esboniodd sut y cafodd y seindorf ei sefydlu ym 1864 a'u galw’n Fand Prês y Gwaenydd. Chwarter canrif ar ôl ei sefydlu, fe wnaeth y band gymryd rhan yn ei gystadleuaeth fawr gyntaf yn Llandudno a chafodd tua 1,500 o gefnogwyr eu cludo yno hefyd ar drên arbennig i’w cefnogi.

Ar ddiwedd yr 1890au, bu’r band yn Bencampwyr Cymru am dair blynedd yn olynol. Roedd y gwpan a enillwyd ganddynt yn yr arddangosfa gan iddynt gael yr hawl i’w chadw ar ôl eu trydedd fuddugoliaeth yn 1897.

Bu’r band yn fuddugoliaethus yn yr Eisteddfod Genedlaethol ar sawl achlysur dros y blynyddoedd yn ogystal ag eleni yn Llanelli.

Daethpwyd â’r seremoni i ben drwy gyflwyno anrheg a thusw o flodau i’r arweinydd a’i wraig Glen (archifydd y band) i ddiolch iddynt am eu gwaith caled yn paratoi a llunio’r arddangosfa. Diolchodd yr arweinydd i Gwmni Magnox am eu cymorth ariannol i allu llunio’r arddangosfa ac i staff y Llyfrgell. Diolchodd Gwilym Price i John Glyn Jones am ei gyfraniad gwerthfawr - nid yn unig i’r band, ond hefyd i dref Blaenau Ffestiniog.



31.10.14

Cymdeithasau

Newyddion o rifyn Hydref 2014


Merched y Wawr y Blaenau: 
Daeth yr aelodau ynghyd i gyfarfod cyntaf y tymor nos Lun, Medi'r 22ain yn y Ganolfan Gymdeithasol.   Cafwyd adroddiad byr o'r penwythnos preswyl yn Llanbedr Pont Steffan gan Marian, a darllenwyd rhestr testunau ar gyfer y Ffair Aeaf.
Gwraig wadd y noson oedd Geunor Roberts, Llanymawddwy - Llywydd Rhanbarth Meirion o'r Mudiad.  Bu'n garedig iawn i ddod atom ar fyr rybudd gan i'n hymweliad â “Pontio” gael ei ganslo.  'Roedd wedi paratoi cwis papur newydd ar ein cyfer, ac wedi rhannu'n dimau aethpwyd i chwilota yn y tudalennau am atebion i'r cwestiynau.

Grŵp “y pedair landeg” lwyddodd i gael y sgôr uchaf - sef Anwen, Chris, Mena a Marian.  Diolchwyd i Geunor am noson ddifyr iawn gan Megan.
Marian Roberts

Sefydliad y Merched: 
Cyfarfu'r Sefydliad nos Lun, Medi 22 dan lywyddiaeth Miss Nancy Evans. Croesawodd y llywydd yr aelodau. Penderfynwyd gwneud Llyfr Lloffion 2015 - pan  fydd y Sefydliad yn genedlaethol, yn dathlu canmlwyddiant.

Trefnwyd i’r BBC recordio  "Hawl i Holi"   Nos Lun, Hydref 6ed, yn Neuadd y Sefydliad. Croesawodd y Llywydd y wraig wadd, Catrin Elin, a rhoddodd sgwrs ddifyr ac addysgiadol iawn am deithiau cerdded a darllen map a'r difyrrwch sydd i’w gael wrth sylwi ar y tyfiant, yr adar a'r anifeiliaid gwyllt. Cawsom gyfle i flasu ei chynnyrch wedi ei wneud gyda thyfiant gwyllt. Diolchwyd iddi gan yr aelodau am noson ddifyr iawn.
Nancy Evans

Merched y Wawr Llan:
Cynhaliwyd y cyfarfod cyntaf o’r tymor newydd oedd yng ngofal Helen y llywydd a Wendy yr ysgrifennydd. Mae pedair aelod wedi ymgymryd â’r gwaith, sef Helen, Nan, Alwena a Wendy ac maent am wneud y swyddi am ddwy flynedd.

Ein gwraig wadd oedd Ann Powell Williams, Penmachno, a ‘Gwau Mawr’ oedd testun Ann a buan iawn y gwelsom pam! Pellenni anferth o ddafedd bob lliw wedi eu cymysgu gyda’i gilydd a gweill anferth! Gwnaeth Ken, gŵr Ann, y gweill iddi o goes brws llawr a’u llyfnu ar gyfer y gwau a gwnaeth fotymau pren anferth iddi o hen rolbrennau i gyd-fynd a’r clustogau, bagiau, sioliau, a.y.y.b.! Cafodd yr aelodau gyfle i weu gyda’r gweill mawr ond nid oedd llawer o frwdfrydedd gan eu bod yn dipyn yn anhylaw - yn enwedig i ddwylo hŷn!

Roedd Ann wedi dod ag amrywiaeth o waith llaw i’w ddangos a’i werthu ac mae’n un o 50 o grefftwyr sy’n gwerthu eu gwaith yn siop ‘Pentre Petha’ yn Llanrwst. Noson ddifyr i gychwyn y tymor a diolchwyd i Ann gan Eurwen.

Cynion ac awyr las. llun- PW

Clwb Prysor:

Croesawyd Ken Robinson atom a chawsom bnawn difyr yn ei gwmni yn gwylio sleidiau a chael hanes y trenau oedd yn mynd o Flaenau Ffestiniog i’r Bala. Diolchwyd iddo gan Hugh Glyn.

Merched y Wawr Traws: 
Croesawodd Nans Rowlands bawb i noson gyntaf y tymor. Cafwyd noson arbennig yng nghwmni Delyth Medi, Caryl a Ceri yn adrodd hanes trip cofiadwy i wlad Belg ym mis Ebrill. Daeth yr hanes i gyd yn fyw ar y sgrin pan welwyd lluniau o’r mynwentydd o gwmpas Ieper, y goflech i Hedd Wyn ar y mur yng nghroesffordd Habegos yn Langemark a’r gofeb newydd i’r Cymry a ddadorchuddiwyd yn ddiweddar. Braf oedd gweld y llechen er cof am Hedd Wyn a ddanfonwyd gan Ferched y Wawr, Trawsfynydd, yn 1977 ar y ffenest yn Eglwys Sant Siôr yn Ieper.


27.10.14

Y Doman Sgidia

Darn gan Pegi Lloyd-Williams, o rifyn Hydref 2014. Lluniau gan Paul Williams.

Mae  bron pawb o bell ag agos wedi dod i wybod am y Doman erbyn hyn, yn enwedig ar ôl y cyhoeddusrwydd yn y Daily Post y llynedd. Roedd yn ddifyr darllen y gwahanol eglurhad oedd gan rhai dros ei bodolaeth. Yr un a’m trawodd fwya’ oedd honno yn dweud bod hogiau Stiniog mor falch eu bod wedi cael dod adref yn ddiogel ar ôl bod yn Rhyfel y Crimea (1853-1856) nes iddynt bawb dynnu eu ‘sgidia a’u llosgi wrth ddod i olwg adra. Byddai pawb yn ymfalchïo fod ganddo bâr o sgidia i roi am ei draed y dyddiau hynny.



Na, roedd tunelli o sgidiau yn dod efo’r trên i Stiniog yn ystod yr Ail Ryfel Byd o’r Swyddfa Rhyfel, a byddai rhyw ddau ddwsin neu fwy yn cael eu cyflogi yn yr Hall Bach (sef y llawr gwaelod) i geisio eu rhoi yn bâr wrth bâr, ond roedd rhai mewn cyflwr ofnadwy - ôl gwaed ac anafiadau mawr. Byddid yn cymryd darnau o’r rheini i drwsio’r rhai oedd mewn cyflwr eitha’ da, ac o hyn i hyn byddai’r tomennydd o’r darnau oedd ar ôl yn cael eu cyrchu i’r darn tir roedd perchenogion Chwarel Llechwedd wedi ei gyflwyno yn ddigost at yr achos. Roedd y cyfan yn cael ei roi a’r dân ac yn wir bu’r doman yn rhyw fud losgi am rai blynyddoedd ar ôl y Rhyfel.

Bûm yn clercio i Gwmni Akett yn yr Hall yn ystod y Rhyfel, a chofion hapus gen i o weld y genod yn gweithio yn y ‘top’ yn gwneud rhwydi cuddliw (camouflage) - fframiau mawr uchel a’r merched yn dringo’r ystolion  yn plethu’r stribedi i ffurfio patrwm. Ond yn dod yn ôl at y sgidia fe ddaeth Rhys Mwyn i wybod am y domen ac fel tywysydd tripiau byddai’n stopio ac yn dangos y doman i’r ymwelwyr heb fod yn gwybod dim, medda fynta, am ei gwir hanes.  Fel y gwyddom o’i golofn yn yr Herald Gymraeg mae Rhys Mwyn yn archeolegwr hefyd, ac erbyn hyn mae yna gloddio wedi bod odditani.

Ers tro bellach mae Rhys wedi bod draw yma i gael yr hanes yn llawn, ac wedi gwneud tâp.
Mae mwy o ddiddordeb yn y domen  gan mai sgidia’ byddin yr Americanwyr oedd y rhan helaethaf, a’r gobaith yw hwyrach y bydd gan yr ymwelwyr awydd i’w pharchu yn eu ffordd eu hunain. Er clod i berchnogion Llechwedd a ninnau bobol Stiniog  mae’r fan wedi cael llonydd a pharch.

Pegi Lloyd-Williams 
    

21.10.14

O'r Archif- Trem yn ol

Pegi Lloyd Williams yn dewis pigion o’r archif. Y tro hwn, o rifyn Gorffennaf 1978.

Eglwys Sant Madryn
‘Loes calon yw clywed am ddifrod a dinistr adeiladau o ddidordeb hanesyddol arbennig.’ Dyna un o’r sylwadau a glywyd yn dilyn y tan mawr achosodd gymaint o lanast i’r eglwys hynafol ar Fehefin 14, 1978.

Dyma grynodeb allan o ‘Hanes Bro Trawsfynydd’ i’n hatgoffa o’r glendid a fu.

Dyma’r adeilad hynaf ym mhlwyf Trawsfynydd. Yn ôl traddodiad, yr oedd Madryn ac Anhun, gwas a morwyn Ednowain (un o benaethiaid pymtheg llwyth Gwynedd) yn croesi’r mynyddoedd oddeutu’r flwyddyn 560 O.C. ar bererindod i Ynys Enlli. Penderfynodd y ddau orffwys dros nos ar y llecyn lle saif yr eglwys hediw. Drannoeth, aeth y ddau i gymharu breuddwydion a chanfod iddynt gael yr un weledigaeth i adeiladu eglwys.

Llun -hawlfraint Alan Fryer, dan Drwydded Comin Creadigol, o wefan geograph

Yn ôl y traddodiad Celtaidd, adeilad o goed a chlai oedd yr addoldy cyntaf, ac am lawer cenhedlaeth Llanednowain oedd enw’r plwyf. Cysegrwyd yr eglwys i goffadwriaeth Madryn ac Anhun.

Adeiladwyd rhan o’r adeilad presennol yn y ddeuddegfed ganrif ac helaethwyd ef yn y bymthegfed ganrif. Y mae cynllun yr eglwys yn anarferol i’r rhan yma o Feirionnydd ac yn enwedig i Gwmwd Ardudwy, gan fod cangell ddwbwl ynddi.

Yn ddiweddarach daeth yr eglwys o dan ddylanwad Pabyddiaeth ac fe’i hail-gysegrwyd i’r Forwyn Fair. Yn ystod teyrnasiad Harri’r Wythfed, torrwyd i ffwrdd oddi wrth Babyddiaeth ac fel pob eglwys blwyf yng Nghymru daeth yn rhan o Eglwys Sefydledig Lloegr. O ganlyniad, cafodd enw newydd eto, sef Holy Trinity Church. Ond ar ddiwedd y ganrif ddiwethaf, cofrestrwyd yr eglwys fel Eglwys Sant Madryn, ac felly yr adwaenir hi heddiw, o dan adain Yr Eglwys yng Nghymru.

Y mae ‘porth y meirw’ yn un hynafol iawn gyda thyllau arbennig yn y wal. Cafodd ei ddefnyddio fel cyrchfan gêm bel droed rhwng dau blwyf yn yr hen amser (Cnapan? gol.).
Arferid cicio pel o borth un eglwys nes i’r bêl fynd drwy borth y meirw yn y plwyf arall. Y plwyf a gai’r bêl gyntaf trwy’r porth fyddai’n ennill y dydd.

Defnyddid y porth hefyd i osod troseddwyr yn y seddau a’u clymu yno fel esiampl. Yn ddiweddarach, aeth y seddau yn fan gorffwys i rai a gariai’r eirch o bellter i angladdau. Arferent eistedd i aros i’r offeiriad eu harwain i’r eglwys.

14.10.14

Llyfrau'r Fro

Darnau allan o rifyn Medi 2014

Mae awduron Stiniog wedi bod yn brysur yn ddiweddar ac fe daeth pedwar llyfr newydd sbon o’r gweisg. Ni fu’r ardal erioed yn brin o dalentau.

* Lansiwyd llyfr yn dwyn y teitl ‘O’r Llechi i’r Cerrig’ gan Dr. Eddie John Davies, Cae’r Ffridd gynt. Yn hwn mae’r doctor yn rhoi teyrnged i fro’r llechi ei fagwraeth ac yn mynd ymlaen i roi ei hanes fel meddyg teulu yng Ngherrig y Drudion a’r cylch – felly’r llechi a’r cerrig. Fel y gwyddom mae cefndir meddygon teulu heddiw yn dra gwahanol i’r hyn roedd pan nad oedd oriau gweithio’n cael eu cydndabod. Mae llawer ‘strach doniol’ yma ac acw yn y llyfr ymysg a’r argyfyngau. Llyfr ‘poced’ gwerthfawr a hwylus.













* Yna, yn neuadd y WI, fe lansiwyd llyfr newydd gan Vivian Parry Williams ar ‘Elis o’r Nant– Cynrychiolydd y Werin’, sydd yn cyflwyno cefndir go lawn ar hanes y newyddiadurwr Ellis Pierce (1841-1912) o Gwm Wybrnant. Geraint Vaughan Jones oedd yn arwain y noson o’r llwyfan, a Bruce Griffiths, Gwyn Thomas, a Rheinallt Llwyd yn diddanu’r neuadd lawn efo darlleniadau o’r gyfrol. Cafwyd cyflwyniad hefyd gan yr awdur ei hun, yn ogystal a’r cyhoeddwr, Myrddin ap Dafydd, o Wasg Carreg Gwalch. Roedd Elin Angharad o Siop yr Hen Bost yno ar y noson hefyd i werthu’r llyfr, a bu hen drafod a hel straeon wrth i’r prynwyr aros i gael cyfarchiad oddi mewn i’r clawr gan Vivian.

* Yn y llyfrgell lansiwyd y nofel ‘Fel yr Haul’ gan Eigra Lewis Roberts. Gweler adolygiad isod.

* Lansiwyd llyfr yn Saesneg hefyd gan Hywel Roberts (gynt o Lan Ffestinog a mab i’r prifathro ar y pryd, Emyr Roberts) yn Eglwys Sant Tudclud, Penmachno, yn dwyn y teitl ‘Uncle Tom at War – from Penmachno to Prison Camp’. Ymunodd Thomas Williams â’r Liverpool Scottish Regiment, ac mae’r llyfr yn cofnodi symudiadau’r gatrawd hyd at yr amser y cymerwyd Uncle Tom yn garcharor rhyfel.


Fel yr Haul gan Eigra Lewis Roberts
Adolygiad gan Marian Roberts.

Nofel hanesyddol yw hon sy'n portreadu chwe blynedd olaf y gyfansoddwraig ddawnus Morfydd Llwyn-Owen.  Fe'i ganed yn Nhrefforest yn yr hen Sir Forgannwg yn 1891, ac yn un-ar-hugain oed aeth i astudio cerddoriaeth yn yr Academi Frenhinol yn Llundain.   'Roedd hefyd yn gantores arbennig, a perfformiodd ei chaneuon ei hun ar lwyfan yn broffesiynol am y tro cyntaf yn 1917.
Ond er ei medr aruthrol fel cerddor a chantores ymddengys ar adegau yn ferch ifanc anaeddfed iawn.  Mae'n freuddwydiol ac oriog, ac yn ysu am sylw “cariad” yn gyson; mae'n ymddwyn fel plentyn gafodd ei difetha ar hyd ei bywyd.

Canlbwyntir yn y nofel ar fywyd cymdeithasol Morfydd ymysg Cymry Llundain – yn y Capel yn Charing Cross er enghraifft, a'i hymwneud ymylol â llenorion tra modern y cyfnod fel Ezra Pound a D.H.Lawrence.  Ceir yma hefyd ddarlun o fywyd ganrif yn ôl gyda chysgod y Rhyfel Mawr yn tarfu ar fywydau'r cymeriadau yn y nofel.






Erbyn diwedd y nofel, pan fu farw Morfydd yn drasig o ifanc, cawsom ddarlun ardderchog o'r ferch arbennig hon yn hanes cerddoriaeth yng Nghymru.
Mae'n nofel rhwydd i'w darllen a mwynheais hi'n fawr.  Anogaf eraill i'w darllen.


7.10.14

Rhod y Rhigymwr- Baled y Waled, a chwis enwau Stiniog

Rhan o golofn Iwan Morgan, o rifyn Medi.


Y mis hwn eto, cafwyd hanes am dro trwstan gan un o feirdd cocos yr ardal -  un a ddewisodd ffug-enw addas iawn. Diolch o galon i ‘Daz Cash’ am gân mor hwyliog i gofnodi profiad anffodus Bili Jôs, Bryngolau druan, ac am lwyddo i gael llun o’r ffortiwn yn sychu ar y lein ddillad:

Baled y Waled


Daeth galwad gan Bili - 'dach chi'n gwybod - gŵr Mary,
Yn gynnar, a finna' dan blanced;
Roedd mewn panic o ddifri', a llawn o dosturi -
Wedi colli ei ffortiwn, a'i waled.

Wedi ceisio'i dawelu, a finna'n fy ngwely,
Addewais fynd draw wedi codi,
Ac mi es ar i fyny, roedd yn ddeg erbyn hynny,
I Fryngola ato fo a'i wraig, Mary.

Er chwilio yn drylwyr, a'r ddau'n archeolegwyr,
Bu raid cadw'r tryweli a'r ceibia',
Er cael help gan fewnfudwyr, rhai â 'chydig o synnwyr,
Dim ond byw ar y plwy' a'u hwyneba'.

Ond wrth lwc, erbyn hyn, fe ddaeth heulwen ar fryn,
A bu datrys ar y panic ariannol;
Er ffonio y banc, i sôn am ei thranc,
Darganfyddwyd y waled ddiflannol.

Roedd Mary, y Mrs. wedi lluchio ei drwsus -
Neu'r shorts, mewn i'r periant i'w olchi,
Ac yn hollol anffodus,(mae hi'n ddigon anghofus),
Ni chwiliodd rhen dlawd y pocedi.

Wedi gorffen y golchiad, fe ddaeth yr agoriad,
A'r waled, a'i chynnwys yn socian;
A dyma ofyniad, ai Bil ga'dd y syniad,
Ynteu Mary, i ‘Laundro’ ei arian?

A wyneb y cwîn, fu'n y washing machine   
Ar ‘banknotes,’ oedd unwaith mewn waled,
Yn ‘fresh, squeaky clean’ wedi'r holl droi a thrin' -
A dyna yw diwedd y faled.

Daz Cash


***
Cwis Enwau ‘Stiniog:
Mae pump o enwau dalgylch Llafar Bro i’w cael yn y cwpledi isod. Fedrwch chi eu canfod?

1.    Bu Ioan yn y ------------,
Hoff yw o ‘marfer ei ffydd!

2.    Yn ----- ------ mi wn y caf
    Resi o’r tatws brasaf.

3.    Codaid o goncrid cadarn
    Roed is y wal ger ------ ------.

4.    Ni chais Wil o’r -------- ------
    Un dim am dail ei domen.

5.    Daeth mynach gwyn derfyn dydd 
    Dros fawnog i -------------.




25.9.14

Deall lleisiau'r nentydd

Peth braf iawn i olygydd ydi derbyn erthyglau heb orfod holi a swnian. Daeth y darn yma i mewn ar gyfer rhifyn Medi, gan un sy'n dysgu Cymraeg, ac wedi dotio ar fynyddoedd Bro Ffestiniog. Diolch iddo am gefnogi'r papur bro. Biti na fydda rhai o'r newydd-ddyfodiaid sy'n byw yn ein mysg mor frwdfrydig a fo. Dyma rannau o'i ysgrif. Gallwch ddarllen y cyfan y papur.

LLE ARBENNIG

‘Pam fod ti’n dysgu Cymraeg?’ Dw i’n siwr bod pawb sy’n dysgu’r hen iaith wedi clywed y cwestiwn hwn droeon.

Efallai bod yr ateb yn ddigon syml os dych chi’n byw yng Nghymru: ‘Wel, dw i’n byw yng Nghymru’, ydy’r ateb! Er hynny, onibai bod gynnoch chi deulu neu gysylltiadau eraill â Chymru, efallai y bydd yr ateb yn wahanol os dych chi’n byw tu hwnt i Glawdd Offa. Mi ges i fy ngeni yn Derby ac yn byw ar gyrion Chesterfield.

Mi ddechreuais i ddysgu Cymraeg yn 2011, ond mi ddatblygodd fy niddordeb yn yr iaith cyn hynny. Yn 2005, mi benderfynais i ddechrau dringo holl fynyddoedd Cymru. Y mynyddoedd swyddogol. Mi ddechreuais i’r antur ym mis Awst pan ddringais i Foel Hebog, Moel yr Ogof, Moel Lefn, Mynydd Mawr a’r Aran mewn wythnos.

Llun gan PW. Y Moelwyn Bach, Craig Ysgafn, Moelwyn Mawr, Moel yr Hydd, Craig Nyth y Gigfran.

Doedd gen i ddim hyder i ddechrau dysgu Cymraeg, er gwaetha fy niddordeb cynyddol ynddi hi, ond mi fynychais i gwrs ym Mhlas Tan y Bwlch ym Maentwrog ym mis Rhagfyr, 2010. Dw i’n gweithio i Gyngor swydd Derby fel arolygydd hawliau tramwy cyhoeddus  ac mi gafodd y cwrs ei gysylltu â fy ngwaith. Mi wnaeth yr wythnos honno newid popeth i mi. Mi ddigwyddodd rhywbeth ac yn ystod yr wythnos gwyddwn y baswn i’n dechrau dysgu Cymraeg. Tirwedd a mynyddoedd Cymru oedd yr ysbrydoliaeth. Pan feddylia i am yr iaith, mi fydda i’n meddwl am y mynyddoedd.

Mi ges i fy nghyfweld yn fyw dros y ffôn ar raglen Shân Cothi ym mis Awst y llynedd. Cyfweliad cyntaf ar y radio i mi oedd hwn ac ro’n i ar bigau’r drain . Er hynny, ddylwn i ddim fod wedi pryderu achos i Shân mor hyfryd. Yn y cyfweliad, mi ofynnodd Shân i mi: ‘beth ydy’ch hoff fynydd chi yng Nghymru?’ Wel, tipyn o sioc oedd hyn achos nad oeddwn i wedi meddwl am fy hoff fynyddoedd.

Mi ddwedais mai’r mynyddoedd o gwmpas Blaenau Ffestiniog oedd fy hoff rai.

Allt Fawr, Moel Druman, Moelwyn Mawr, Moelwyn Bach, Manod Mawr, Moel Penamnen. Maen nhw’n agos at fy nghalon. Efallai y bydda i’n deall lleisiau eu nentydd gan fy mod i’n dysgu eu hiaith bellach. Lle arbennig.

-Martin

17.9.14

Pryderon iechyd yn dwyshau!

Ar dudalen flaen, a thu mewn i rifyn Medi Llafar Bro, cafwyd y newyddion diweddaraf gan Bwyllgor Amddiffyn Ysbyty Coffa Bro Ffestiniog, gan gynnwys torri'r newyddion syfrdanol y gall y fro fod yn ddi-feddyg ymhen 6 mis. Cafwyd adroddiad am y cyfarfod cyhoeddus diweddaraf lle bu trafod brwd ar y pwnc, ac fe gafwyd nifer o lythyrau hefyd.


Roedd pob un o'r rhain yn holi lle oedd cynrychiolwyr trigolion y fro: yn gynghorwyr tref, cynghorwyr sir, a'r aelodau cynulliad a seneddol.

Roedd galw yn arbennig ar y Cyngor Tref i ateb cwestiynau penodol. Erbyn heddiw, mae newyddion Radio Cymru, a Golwg 360 wedi rhoi sylw i ddatganiad gan Gyngor Tref Ffestiniog.

Dyma flas o'r erthyglau yn rhifyn Medi. Prynwch Llafar Bro i ddarllen y stori'n llawn. Hefyd mae datganiad y Cyngor Tref yn ymddangos ar y gwaelod. Ar ddiwrnod lle mae'r British Medical Association wedi galw am ymchwiliad annibynnol i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, mi gewch chi benderfynu be ddaw o hyn oll...

O'R PWYLLGOR AMDDIFFYN
gan GVJ
Bydd yr Athro Marcus Longley, sef y gŵr a gomisiynwyd gan Mark Drakeford i wneud arolwg o gyflwr gwasanaethau iechyd yng nghefn gwlad Cymru, yn cyflwyno’i adroddiad i’r Gweinidog Iechyd ddiwedd Medi, a’n gobaith ydi y bydd y Llywodraeth Lafur yn parchu’n deiseb ddiweddaraf ni ac yn aros tan ar ôl hynny cyn rhoi ystyriaeth i’r ‘Cynllun Busnes’ a gyflwynwyd gan y Bwrdd Prosiect [sef Prosiect Iechyd a Gofal Cymdeithasol Integredig a sefydlwyd gan Betsi i ystyried beth i'w wneud efo'r adeilad ar ol cau'r Ysbyty yma yn Stiniog]. Yn y cyfamser, fodd bynnag, mae’n ymddangos bod pethau’n cael eu gwthio ymlaen yn frysiog, doed â ddêl. Mae Adran Gynllunio’r Cyngor Sir eisoes wedi derbyn cais i gael dymchwel yr Adran Pelydr-X, drws nesaf i’r Ganolfan Iechyd ar Heol Wynne, er mwyn gneud lle i faes parcio ychwanegol, ac mae’r Cyngor Tref wedi cymeradwyo’r bwriad, heb geisio barn y trethdalwyr sy’n byw yn y rhan honno o’r dref.

Pryder mwy difrifol fyth!
Daeth inni’r newyddion cythryblus (ond anochel o dan yr amgylchiadau, mae’n debyg) am fwriad un o’n meddygon i ymddeol a’r llall i ymddiswyddo o fewn y chwe mis nesaf. Does dim rhaid gofyn pam, wrth gwrs! Ond be, meddech chi, fydd yn digwydd wedyn? Roedd y Pwyllgor Amddiffyn yn gofyn yr union gwestiwn yma saith mis yn ôl, yn rhifyn Chwefror o ‘Llafar Bro’ – ‘Beth pe bai un ohonynt– neu’r ddau hyd yn oed! (h.y. y meddygon)  – yn penderfynu codi pac ac ymuno â phractis arall er mwyn cael ysgafnach byd? ... Be wedyn i ni yma? Ydi aelodau’r Bwrdd Prosiect wedi ystyried y posibilrwydd hwnnw, os gwn i? Y posibilrwydd o gael ysbyty nid yn unig heb wlâu ond heb feddygon yn ogystal?

Erbyn hyn, mae’r Bwrdd Prosiect wedi cwblhau ei waith a’r aelodau i gyd (ac eithrio dau neu dri) yn fodlon eu byd, mae’n debyg, o fod wedi arbed £¾m yn flynyddol i Fwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr.


IECHYD I'R ENAID O LEIA'
gan VPW
Iechyd i'r enaid, a defnyddio ymadrodd perthnasol, oedd gweld ymateb trigolion yr ardal hon i'r alwad iddynt fod yn bresennol mewn cyfarfod cyhoeddus yn Neuadd Sefydliad y Merched, bnawn Iau, 31ain o Orffennaf. Ymhell cyn amser cychwyn y cyfarfod, roedd y neuadd yn orlawn, gyda nifer yn gorfod sefyll gydol yr awr a hanner o draddodi. Ac nid brodorion y Blaenau'n unig, 'chwaith; daeth nifer dda o ddalgylch y dre' - Dolwyddelan, Trawsfynydd, Gellilydan, Maentwrog, Gellilydan a mannau eraill i ddangos eu cefnogaeth, diolch iddynt.

Cyfarfod wedi ei drefnu gan Bwyllgor Amddiffyn yr Ysbyty Coffa oedd hwn, gyda'r Athro Marcus Longley wedi ei wahodd atom i glywed am brofiadau pobl yr ardal ynglŷn â'r Ysbyty, a'r gwasanaeth iechyd yn gyffredinol yma.  Ymhell cyn hyn, roedd yr Athro wedi derbyn dogfen drwchus eisoes o fanylion am yr angen i gadw'r ysbyty, ac am bryderon y trigolion lleol. Yn naturiol, roedd aelodau'r Pwyllgor Amddiffyn yn awyddus i'w gael i ddod i'r Blaenau, ac wedi peth gohebu, penderfynwyd ar ddyddiad fyddai'n gyfleus i'r ddwy ochr. Yn y cyfarfod, cafwyd areithiau grymus gan Geraint Vaughan Jones, cadeirydd y Pwyllgor Amddiffyn, Dr. Walter Evans, y Cynghorydd Linda Jones a Gwyn Roberts, clerc Cyngor Plwyf Dolwyddelan. Amlinellodd Geraint hanes yr ymgyrch i geisio diogelu'r ysbyty a'r gwasanaeth iechyd, ac i geisio perswadio'r awdurdodau iechyd o'r angen i gael y gw'lau, yr uned Pelydr X a'r uned mân anafiadau'n ôl.

Cafwyd hanes y trafferthion ynglŷn â gweddill y practis meddygol gan Dr Evans, a fu tan yn ddiweddar yn cynnwys pedwar meddyg. Rhoddodd Gwyn Roberts ddarlun o'r sefyllfa yn Nolwyddelan y dyddiau hyn, wrth i'r ddau feddyg geisio gwasanaethu’r plwy gwasgaredig hwnnw, yn ychwanegol i'w gwaith yn ardal 'Stiniog a gweddill y dalgylch. Yr oedd Linda, fel cynghorydd sir, yn ddi-flewyn-ar-dafod am y sefyllfa druenus y mae cleifion y fro hon ynddi, gan gyfeirio at y modd yr ydym wedi ein camarwain gan gynrychiolwyr Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr.

Derbyniodd pob un o'r siaradwyr gymeradwyaeth haeddiannol y gynulleidfa.

Mewn ymateb i gais y llywydd am sylwadau 'o'r llawr', cafwyd nifer yn datgan eu cwynion am wendidau amlwg yn y ddarpariaeth ar gyfer cleifion yr ardal, gyda'r Athro Longley yn rhoi gwrandawiad astud i bob un ohonynt. Yn amlwg, yr oedd yr Athro Longley wedi profi drosto'i hun y teimladau cryfion sy'n bodoli yn y cylch tuag at y mater llosg hwn. 'Does ond gobeithio y bydd yn cario'r neges yn glir i'r Gweinidog Iechyd yn y Cynulliad, Mark Drakeford, ac y bydd hwnnw, yn ei dro, yn sylweddoli'r cam mawr y mae cleifion 'Stiniog 'ar fro yn ei gael gan awdurdodau'r gwasanaeth iechyd. Beth bynnag yw'r gwahaniaeth barn rhwng y gwahanol garfannau ynglŷn â'r pwnc llosg hwn, mae'n ddyletswydd ar BAWB i ddangos yn gyhoeddus ym mha le y maent yn sefyll, fel y caiff yr etholwyr i gyd benderfynu drostynt eu hunain i bwy i ymddiried ynddynt ar ddiwrnod etholiad.









 [Darn am y ddeiseb yn fan hyn]









Darn o lythyr gan DT:
Mae llawer o betruso ymysg trigolion yr ardal pam nad oedd ein cynghorwyr lleol yn bresennol yn y cyfarfod cyhoeddus ar ddydd Iau, 31/7/2014.  Fel y gwyddoch, pwrpas y cyfarfod oedd rhoddi cyfle i drigolion yr ardal ddatgan eu barn a’u pryderon am yr holl wasanaethau iechyd a gollwyd yn ein hardal a cheisio gwrthdroi cynlluniau Betsi Cadwaladr ac adenill gwelyau yn yr Ysbyty Goffa, ac ail sefydlu gwasanaethau eraill a gollwyd.
Erbyn hyn, deallir fod y Cyngor Tref wedi cyfarfod â’r Athro Marcus Longley awr o flaen y cyfarfod cyhoeddus...
Pam na fuasai ein cynghorwyr wedi dod i’r cyfarfod cyhoeddus er dangos cefnogaeth i drigolion yr ardal, a hefyd rhoddi eu sylwadau i Marcus Longley yn gyhoeddus fel bod pobol yr ardal yn cael clywed beth yn union yw safiad y Cyngor Tref ar ddyfodol yr ysbyty?
Hoffwn wneud cais i gadeirydd y Cyngor Tref sicrhau fod adroddiad llawn o’r cyfarfod yn cael ei gyhoeddi yn y papur bro.


Datganiad i'r wasg gan GYNGOR TREF FFESTINIOG 16 Medi 2014
Yn dilyn adroddiadau yn y wasg bod y ddau feddyg teulu lleol sy'n gweithio yn y dref wedi cynnig eu hymddiswyddiad a’u bod yn cynllunio gadael eu swyddi yn gynnar yn y Flwyddyn Newydd, mae Cyngor Tref Ffestiniog wedi ysgrifennu at Fwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr i ofyn am gyfarfod brys i drafod yr argyfwng mewn darpariaeth gofal iechyd yn yr ardal.

Yn y llythyr dywed y Cyngor: "Fe fyddai colli’r ddau feddyg teulu sydd ar ôl yn drychinebus ac mae angen i ni drafod hyn gyda'r brys mwyaf. Yr ydym ni, y Cyngor Tref, yn gofyn am gyfarfod cyn gynted â phosibl. Rydym yn barod i gyfarfod mewn man ac amser o'ch dewis. Yn ogystal, byddem yn hoffi i ddatgan ein bod ni’n cefnogi cynnwys gwlâu yn y ganolfan iechyd integredig arfaethedig. "

Rory Francis, Cadeirydd y Cyngor Tref yn ychwanegu: "Dim ond blwyddyn yn ôl gollodd y dref yr Ysbyty Coffa, gwasanaeth cyhoeddus gwerthfawr a hanfodol bwysig. Ond byddai colli ddarpariaeth gofal iechyd sylfaenol yn fwy o fygythiad byth. Felly, rydym yn galw ar y Bwrdd Iechyd i wneud popeth o fewn ei allu i sicrhau bod meddygon teulu newydd yn cael eu penodi ac i roi terfyn ar yr ansicrwydd ynghylch y ddarpariaeth gofal iechyd sylfaenol yn yr ardal. "






26.8.14

Rhod y Rhigymwr - Awdl 1934- Ogof Arthur

Rhan o golofn Rhod y Rhigymwr, gan Iwan Morgan, o rifyn Gorffennaf 2014:

Bedwar ugain mlynedd i eleni, cynhaliwyd yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nghastell Nedd. Dan
feirniadaeth J.T.Job, T. Gwynn Jones a J.J.Williams, dyfarnwyd y gadair am Awdl i ‘Ogof Arthur’ - i’r sawl oedd yn dwyn y ffugenw ‘Prydydd yr Aran.’  Un o hogia ‘Stiniog a safodd ar ei draed, a addysgwyd yn lleol ac yng Ngholeg Diwynyddol y Bala, ac a wasanaethodd gyda’r Methodistiaid Calfinaidd ym Môn a Sir Gaernarfon. Bu’n Archdderwydd Cymru o 1957-59. Cyfeirio’r ydw i at y Parchedig William Morris (1889-1979). Cyhoeddodd sawl cyfrol o gerddi gan gynnwys ‘Clychau Gwynedd’ (1946) a golygwyd casgliad o’i gerddi gan ei ferch, Glennys Roberts - cyfrol yn dwyn y teitl ‘Canu Oes’ ym 1981.

Ym marn Alan Llwyd, yn ei gyfrol ‘Blynyddoedd y Locustiaid’ - a’r bennod ‘Yr Awdl a’r Canu Caeth 1930-1936, dyma awdl ‘arbennig o dda’.  ‘Er y gellid gwella’r mynegiant yma a thraw,’ yn ôl T. Gwynn Jones, ‘cadwyd rhith a lledrith y chwedl wreiddiol ynddi, a lluniwyd yr awdl â gofal a chynildeb y meistri mwyaf ar Gerdd Dafod.’ Clodforwyd William Morris hefyd am ei ‘iaith lân, ei gynghanedd gywir a diymdrech’ a’i feddwl syml a dirodres.’  ‘Awdl storïol yw hi,’ meddai Alan Llwyd,  ‘ac mae’n amlygu’r gallu sydd gan y gynghanedd i adrodd stori yn gelfydd a dramatig. Mae’r gynghanedd yn ystwyth-hyblyg drwy’r awdl, ond dan ddisgyblaeth dynn ar yr un pryd.

Mae’r awdl yn agor gyda darlun o fugail yn cerdded hyd strydoedd y Bala. Fe dafla’r agoriad yma ni’n syth i ganol y stori, a hynny ‘heb unrhyw ragymadrodd gwastrafflyd a diangen’:

‘Mewn ffair rhodiai’r ystrydoedd,
Bywiog lanc a bugail oedd.
Yn ei law ffon gollen lwyd
Ar dir ei fro a dorrwyd –
Irwydd lechweddau’r Aran,
Nef iddo ef oedd y fan.’

Darlunir ffair y Bala ganddo mewn Cymraeg storïol a graenus:

‘Sŵn cyson dynion a da
Hyd heolydd y Bala,
Gwŷr â’u mawl i gwrw a medd,
Hen wŷr yn llawn anwiredd,
A mân siarad a dadwrdd
Uwchben pob masnach a bwrdd ...’


Ceir yn yr awdl hefyd gwpledi epigramatig rhagorol fel hwn:

‘Oered uwch ei dynged oedd
Sêr dinifer y nefoedd.’


Er mai adrodd stori’n gelfydd a dramatig oedd nod pennaf William Morris wrth lunio awdl ‘Ogof Arthur,’ mae ynddi hefyd, yn ôl Alan Llwyd, ‘ymosodiad ar fateroldeb a difaterwch y Cymry.’  Os ydy ‘Cyfansoddiadau Castell Nedd (1934)’ neu’r gyfrol ‘Awdlau Cadeiriol Detholedig 1926-1950’ o fewn eich cyrraedd, ewch ati’n ddi-oed i ddarllen yr awdl. Os nad ydynt, ewch i holi Elin yn Siop Lyfrau’r Hen Bost. Rwy’n siŵr y gall hi eich helpu.


[Celf gan Lleucu Gwenllian Williams]


19.8.14

Bwrw Golwg- yr heddychwr Richard Roberts

Darn a ymddangosodd yn rhifyn Gorffennaf 2014.

Bwrw Golwg: Cyfres achlysurol yn edrych ‘nôl ar rai o gymeriadau a sefydliadau hanesyddol ein bro.
Celf- Lleucu Gwenllian Williams

A ninnau’n nodi cychwyn y Rhyfel Mawr eleni, mae’n briodol hefyd ein bod yn cofio am ymgyrchydd o ‘Stiniog, ddaeth yn gymeriad dylanwadol iawn yn y mudiad heddwch.




Mae Cymdeithas y Cymod yng Nghymru yn rhan o fudiad heddwch rhyngwladol mae ei haelodau'n gwrthod rhyfel a thrais, ac sy'n credu mewn grym cariad i greu cyfiawnder a chymuned drwy ddilyn ffordd o fyw di-drais.


Dyma sut maen nhw’n disgrifio’r cymeriad hwnnw.





Ganed Richard Roberts ym Mlaenau Ffestiniog ar 31 Mai 1874. Roedd ei dad, David Roberts, yn weinidog gyda'r Hen Gorff a bu'n chwarelwr cyn cael ei ordeinio. Yn y Blaenau y cafodd Richard ei addysg gynnar, a dywedodd 'Mi gefais y gansen yn fynych am siarad Cymraeg yn ystod oriau ysgol, ond methodd y gansen â'm dysgu i beidio â siarad Cymraeg, dim ond fy ngwneud yn benderfynol o beidio â chael fy nal wrthi eto.' Wedi tair blynedd yn yr ysgol uwchradd, cafodd ysgoloriaeth i fynd i'r Liverpool Institute, ac ym 1890 cafodd ysgoloriaeth bellach i fynd i Goleg y Brifysgol Aberystwyth, ac oddi yno i Goleg y Bala, gyda Thomas Charles Edwards yn brifathro arno. Wedi graddio, aeth yn weinidog i Dreharris, ac fel un a gredai yn yr efengyl gymdeithasol, aeth ati i wleidydda, gan sefydlu cangen o'r Blaid Lafur Annibynnol (ILP) yn yr ardal, a chynnal cyfarfodydd yn yr awyr agored fel y gwnaethai gyda'i genhadu crefyddol. Ar ôl symud i Lundain, bu'n weinidog yn eglwys genhadol Saesneg Westbourne Grove, ond oherwydd ei heddychiaeth, gorfodwyd ef i adael, a daeth yn weinidog Capel Cymraeg Willesden Green, lle y cyfarfu â'i wraig, Anne Thomas, a bu'r ddau yn fawr eu gofal dros y nifer fawr o fechgyn a merched ifanc o Gymru a ddaethai i'r ddinas i weithio.
Cafodd ei benodi yn Ysgrifennydd Cyffredinol llawn-amser cyntaf Cymdeithas y Cymod (rhan o’r International Fellowship of Reconciliation, IFOR) yn 1915. Am flynyddoedd cyn hynny bu'n weithgar gyda Mudiad Gristnogol y Myfyrwyr, ac fel un a oedd yn frwd dros yr Ysgol Sul, amlinellodd gynllun uchelgeisiol i'w diwygio mewn llyfr a gyhoeddwyd ym 1909. Dilynwyd y gyfrol honno gan naw llyfr arall. Aeth i'r Unol Daleithiau ym 1916 ar ran IFOR i sefydlu cangen yno, a'r flwyddyn ddilynol derbyniodd wahoddiad i fod yn weinidog eglwys annibynnol enwog yn Efrog Newydd, gan ddod ar unwaith yn un o arweinwyr Cymdeithas y Cymod yn yr Amerig, ac yn aelod dylanwadol o fwrdd golygyddol ei chylchgrawn, World Tomorrow. Buasai wedi hoffi dychwelyd i Gymru, ond ni chafodd gyfle, ac ar ôl 1921, ymgartrefodd yng Nghanada, lle y daeth yn adnabyddus fel pregethwr, darlledwr, awdur a darlithydd academaidd poblogaidd iawn. Pan fu farw ar Ebrill 10 1945, danfonwyd ei lwch i Gymru i’w gwasgaru ar ochrau creigiog Pared y Cefn Hir.
(Addasiad yw’r uchod, oddi ar y wefan:  www.cymdeithasycymod.org.uk -lle galwch ddysgu mwy am eu gwaith ac ymaelodi.)

8.8.14

Dathlu penblwydd Antur Stiniog

Darn o erthygl ymddangosodd yn rhifyn Gorffennaf 2014:

Ers sefydlu Antur Stiniog fel Menter Cymdeithasol yn 2007, dim ond ers 2 flynedd, Gorffennaf 2012, mae'r cwmni wedi bod yn masnachu, ac erbyn hyn yn cyflogi 19 o drigolion lleol trwy ei amryw weithgareddau.


Yn ôl adroddiad diweddar gan Gyngor Gwynedd mae'r Cwmni bellach yn cyfrannu yn agos i £900,000  i'r economi leol yn flynyddol, ac mae gwariant y pen defnyddwyr y llwybrau beic yn lleol oddeutu £17. Yn dilyn adroddiad yn 2007 dim ond 25c y pen oedd ymwelwyr yn gwario yn 'Stiniog. Yn amlwg mae hyn yn newyddion calonogol ond rydym fel gweithwyr a bwrdd o gyfarwyddwyr yn gwbl ymwybodol bod llawer iawn o waith i’w wneud i sicrhau bod y dref a'i thrigolion yn cael budd o'n gweithgareddau.

Llun- PW

Mae'r cwmni bellach yn rhedeg Canolfan Feicio lawr-allt Llechwedd, gan gynnwys y caffi yno; hefyd Y Siop ynghanol y dref; ac ers Mehefin yr 2il wedi ennill cytundeb  i redeg a datblygu cyfleusterau yn yr hen glwb Cymdeithasol ar lan Llyn Trawsfynydd.

Rhaid cofio mai Menter Cymdeithasol nid-er-elw ydi'r cwmni ac er yn cyflogi 19 o bobl, criw gweithgar ac ymroddgar o wirfoddolwyr lleol sydd yn gyfrifol am ddatblygu a rheoi'r weledigaeth;
Y cam nesaf ydi cynnal ein gweithgareddau a'r swyddi sydd wedi eu creu. Rydym wedi rhoi cais i fewn i Gyngor Chwaraeon Cymru i ddatblygu Llwybr Llyn Tanygrisiau a cawn ateb ym mis Awst os ydym wedi bod yn llwyddiannus. Rydym hefyd mewn trafodaethau efo Network Rail a'r NDA am ddyfodol y lein rhwng Blaenau Ffestiniog a Thrawsfynydd. Mae'n rhaid cael atebolrwydd am ddyfodol y lein yma sydd yn wastraff adnodd llwyr ar hyn o bryd.




Megis dechrau mae taith Antur Stiniog ac mae angen inni gyd gydweithio fel unigolion, asiantaethau a busnesau i sicrhau bod yr ardal a’r gymuned leol yn wirioneddol elwa o'n gweithgareddau.
Mae hi'n mynd i gymryd llawer mwy 'na llwybrau beics i adfywio'r ardal anhygoel 'ma. Da' ni'n gwbl grediniol mai dim ond drwy gweithio mewn partneriaeth byddwn yn llwyddo.



 Os oes gennych unrhyw syniad neu eisiau gwybod mwy am ein gweithgareddau, neu eisiau cyfrannu yna dewch draw am banad i'r Siop yng nghanol y Stryd Fawr, neu ffoniwch 01766 832 214 neu Ceri.c@anturstiniog.com.  Antur Stiniog, Uned 1 a 2, Stryd Fawr, Blaenau Ffestiniog, LL41 3ES

24.7.14

Dal dy ddwr

Rhan o erthygl o rifyn Gorffennaf 2014:

Mae cryn brysurdeb a gweithgaredd ar safle trin dŵr Garreglwyd ar hyn o bryd. Llanast ofnadwy medd rhai; ac eraill yn holi be’ ar y ddaear sy’n digwydd yno? O chwilio a holi rhyw ‘chydig, daw’n amlwg bod Dŵr Cymru yn ymestyn eu safle yno. O archwilio’r cais cynllunio, deallwn bod cronfa ddŵr newydd (tanc mawr, mewn geiriau eraill) yn cael ei hadeiladu tu cefn i’r gwaith trin, yn ogystal ag ychwanegu cabanau offer a manion eraill.

Y tu hwnt i’r datganiad cyffredinol ‘Pwrpas y datblygiad yw sicrhau bod y dŵr yfed yn cyrraedd y safonau priodol’, dwi wedi methu a chanfod pam bod angen hynny rwan, a be’ oedd yn bod ar ansawdd y dŵr gynt? Ta waeth, mi ddyliwn ymfalchïo, debyg iawn, eu bod yn buddsoddi yn ein cyflenwad.


Ond dal dy ddŵr, meddech chi!
Mae gwaith Garreglwyd ynghanol tirlun hynod o bwysig a chyfoethog yn nhermau hanes a chwedloniaeth ein milltir sgwâr. Gerllaw mae bryngaer ryfeddol Bryn Castell, lle bu’n cyndadau ni’n cynhyrchu haearn cyn -ac ar ôl- cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru. Saif y gwaith trin ar ffordd Rufeinig Sarn Helen, a ger safle tybiedig Beddau Gwŷr Ardudwy, a lleoliad darganfod carreg Cantiorix, sydd bellach yn eglwys Penmachno. Rhoddodd Parc Cenedlaethol Eryri replica ohoni a llechen i’w dehongli ar wal derfyn y gwaith dŵr yn 2006.

Llun-PW. (Gwynedd ydi ystyr Venedos)
Fel y gallwch ddisgwyl gyda datblygiad fel hyn, roedd yn destun cais cynllunio, ac er ei bod yn rhy hwyr i yrru sylwadau, gallwch weld y cynlluniau manwl ar wefan y Parc Cenedlaethol, o dan y cyfeirnod NP5/59/397C. Mae’r Parc wrth gwrs yn gwerthfawrogi gwerth hanesyddol a diwyllianol y safle, ac un o’r amodau a roddwyd ar Ddŵr Cymru oedd bod yn rhaid cynnal asesiad archaeolegol manwl cyn dechrau’r gwaith.


Mae’r llun yma gan VPW yn dangos hyd a lled y gwaith adeiladu, ac mae’r ardal reoli a storio ar y chwith yn ymddangos yn ddychrynllyd, ond ardal dros dro yw hi, gyda’r bwriad o adfer yn llwyr.

Mi holais John Roberts, archaeolegydd y Parc am ychydig o fanylion ac roedd yn barod iawn i rannu adroddiad yr asesiad, a wnaed gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd.  Meddai John, am ganlyniadau’r asesiad a’r ffosydd archwilio a wnaed ar y safle:
“Ni ddarganfuwyd olion archaeolegol arwyddocaol iawn ond mi deimlwyd bod dal posibilrwydd o ddiddordeb archaeolegol, ac felly awgrymais amod i gyflawni gorchwyl gwylio/watching brief , yn ystod yr adeiladu”.
Ychwanegodd: “Mae’r gorchwyl gwylio wedi cael ei wneud yn ddiweddar… Mae’n bosib bod ffos a gloddiwyd ar hyd y trac, sef llwybr Sarn Helen, yn [dangos olion] Rhufeinig ond doedd dim darganfyddiadau eraill o arwyddocâd”.

Ffosydd archwilio

Yn rhai o’r ffosydd archwilio, canfyddwyd nifer o grawiau gwastad, ac mae’r Ymddiriedolaeth Archaeolegol yn awgrymu efallai eu bod wedi eu gosod ar lawr gan y rhai fu’n cloddio am lechi yn y cyffiniau, er mwyn cludo deunydd dros ardal gorsiog. Maen nhw’n mynd ymlaen i awgrymu, oherwydd ffurf a maint y crawiau, y gallen nhw fod wedi dod o nodweddion archaeolegol fel cistiau claddu ac ati.

Os daw rhywbeth arall i’r amlwg cyn diwedd yr adeiladu, cewch ddarllen y manylion yn Llafar Bro yn y dyfodol. Yn y cyfamser, gallwch weld copïau o’r adroddiadau archaeolegol dros yr haf yn arddangosfa’r Gymdeithas Hanes.   
-PW

18.7.14

Llyfr Newydd -Elis o'r Nant

Mae ysgrifennydd Llafar Bro wedi bod yn brysur eto, ac ar Nos Lun, 21ain Gorffennaf, am 6.30 o’r gloch, bydd Vivian Parry Williams, a Gwasg Carreg Gwalch yn lansio’i gyfrol ddiweddaraf ‘Elis o’r Nant –Cynrychiolydd y Werin’, yn neuadd Sefydliad y Merched, Blaenau.


Bydd y siaradwyr gwadd Gwyn Thomas, Bruce Griffiths, a Rheinallt Llwyd yn darllen pytiau o’r gyfrol ar y noson, dan lywyddiaeth Geraint Vaughan Jones. Mae croeso i bawb ddod draw, a bydd y gyfrol ar werth yn y neuadd am £7.50.

14.7.14

Stolpia- cadw ieir yn y Rhiw!

Rhan o erthygl Steffan ab Owain, o rifyn Gorffennaf 2014, o'i gyfres am Rhiwbryfdir yn y 1950au:


Fel llawer un arall yn y Rhiw, bu fy nhad yn cadw ieir yn rhan isaf yr ardd gefn ac un o’r pethau sydd wedi aros yn fy nghof amdanynt  yw’r noson pan ymwelodd yr hen Sion Blewyn Coch a chwt y da pluog.
 
Roedd fy nhad druan yn yr ysbyty yn Llangwyfan ar y pryd yn dioddef o diciau ar ei sbein, ac felly, mam a ofalai am yr ieir. Beth bynnag i chi, anghofiodd a chau drws y cwt y noson honno a rhyw dro yn ystod tywyllwch y nos daeth yr hen gadno heibio a chynhyrfu yr holl drigolion ynddo.

Celf gan Lleucu Gwenllian Willliams

Clywodd mam eu sŵn a rhedodd nerth ei thraed i lawr at y cwt gyda ffon yn ei llaw a phwy oedd yn dod ohono â’r ceiliog coch yn ei safn, ond y llwynog.
 
Rhedodd ar ei ôl i fyny at Benycei wrth y lein fawr ac yno penderfynodd yr hen gochyn ei ollwng neu gael curfa â’r ffon, ond roedd gwddw’r ceiliog wedi ei hambygio ganddo ac nid oedd fawr o fywyd ar ôl ynddo.

Os cofiaf yn iawn,bu’n rhaid i Mr Ellis Evans, a breswyliai tros y ffordd inni, sef tad Kathleen ac Ieuan, a thaid David Clack, un o’m ffrindiau bore oes, roi tro yn ei wddw.

Bu clo ar y cwt pob nos ar ôl hyn !



Hysbysebion Coll

Yn anffodus, diflanodd tair hysbyseb o rifyn Gorffennaf, wrth fynd trwy'r wasg. Dyma nhw:







CYMDEITHAS GYN-DDISGYBLION A CHYFEILLION YSGOL Y MOELWYN

PRYD:     Bore Mawrth, 5ed Awst  2014

BLE:        Pabell y Cymdeithasau 1 ar Faes yr Eisteddfod yn Llanelli

PAM:     Cyfarfod anffurfiol pryd y datgelir enillwyr Gwobr 2014

AMSER: 11 – 12 o.g.

SIARADWYR: Dewi Lake, Sian Arwel Davies

COST:    Isafswm £2 y pen

DYMA’R TRO CYNTAF INNI GYFARFOD YN Y STEDDFOD PAN MAE YN Y DE!! 

DEWCH YN LLU

Croeso i bawb sydd â chysylltiad â’r ysgol beth bynnag eich oedran!


12.7.14

DOD YN ÔL

Rhan o dudalen flaen rhifyn Gorffennaf, gan Nesta Evans, Llan:

Stori anhygoel jwg fedyddio!
Bu dathlu yn Eglwys Sant Mihangel.  Ddeng mlynedd yn ôl, bydd llawer ohonoch y cofio y torri i mewn a dwyn creiriau gwerthfawr a hanesyddol o’r eglwys ac ni welwyd mohonynt wedyn.  Ychydig amser yn ôl derbyniodd David Taylor e-bost gan ddyn o New Jersey, America, o’r enw Anthony Bozzuto. 


Ei neges oedd ei fod wedi prynu jwg  pres (‘ewer’ yn Saesneg) mewn ‘goodwill store’ am wyth dolar.  Sylwodd fod arysgrif ar waelod y jwg oedd yn dweud enw Eglwys Sant Mihangel, gyda’r dyddiad 1913, wedi ei gyflwyno gan Mrs Malek.  Defnyddiwyd hon yn ystod bedydd i godi dŵr o’r fedyddfaen. 

Anfonwyd yr wybodaeth i Joan Yates, warden yr eglwys, a bu hithau’n cysylltu â Mr. Bozzuto oedd am i’r jwg gael ei ddychwelyd i’r eglwys. 

Cyrhaeddodd yn ddiogel, wedi ei bostio yn ei ôl i’w gynefin a dyna pam y bu dathlu ar fore Sul, Mehefin 22ain.  Stori anhygoel ynte, a tybed a oes gobaith y daw cadair Edmwnd Prys i’r golwg rhyw ddiwrnod?    





29.6.14

Rhod y Rhigymwr- Morning Mêt!

Y golofn farddol, gan Iwan Morgan


Rhod y Rhigymwr: dyna enw’r golofn y bum yn ei rhedeg yn ‘Llais Ardudwy’ pan oeddwn yn byw yn nalgylch y papur hwnnw yn ystod y 1970au.

gwaith celf gan Lleucu G Williams
Ers i Rhian y Ddôl symud i fyw i’r Penrhyn, mae sawl un wedi bod yn holi tybed a fyddai rhywun yn bod yn gyfrifol am golofn farddol o fath yn Llafar Bro. Mae sawl un yn gweld eisiau ‘Y Llinell Goll’ yn ôl y dealla aelodau Pwyllgor ‘Llafar.’ Addewais i’r ysgrifennydd y byddwn yn ceisio llunio rhyw fath o golofn farddol fisol fydd yn cynnwys cerddi gan rai o’n darllenwyr, ychydig sylwadau diddorol am feirdd neu gerddi a chystadleuaeth bob yn hyn a hyn.

Be’n well i agor colofn gyntaf ‘Rhod y Rhigymwr’ na’r canlynol gan Dafydd Jones, Brynofferen? Mae’n edrych yn ôl ar ‘Stiniog ei blentyndod ac yn cofio’r hwyl a fu. Daeth llawer tro ar fyd ers y dyddiau llawen hynny.

'Morning Mêt!'

‘Dach chi’n un o bobol ‘Stiniog,
A ‘di byw yma ‘rioed?
Wedi chwarae’n ben Graig Ddefad
Chwara Indians lawr yn Coed?

‘Dach chi’n cofio’r holl gyngherdda
Fydda’n ‘rHall ers lawar dydd?
‘Dach chi’n cofio Siop yr Iard
Ac yn cofio Ifan Crydd?

A da chitha’n dal i gofio
Hwyl diniwad seti cefn
Yn Parc Sinema nos Sadwrn,
A’r rhai parchus yn deud drefn?

‘Dach chi’n medru cofio hefyd
Yr holl fobol ar y stryd
Ar nos Weenar y Tâl Mawr, -
Pobol ‘Stiniog yno’i gyd?

Tybad fedrwch chi fel finna
Gofio Taddie efo’i drol,
A chael cornet bach am ddima
A’i lyfu’n ara bach ddi-lol?

Ydy sŵn y sgidia hoelion,
Cyn ‘ddi wawrio, ar y stryd,
Sŵn cadernid a sŵn hydar,
Sŵn y sicrwydd oedd’n y byd?

Ydy hwnnw, sŵn y taro,
Sŵn y lleisiau’n tynnu coes,
Ydy petha rhyfadd felna’n
Rhan o gyffro bora oes?

Dechra meddwl felma ‘nes i
Bora ddoe wrth stesion Grêt,
Gweld rhwy ddyn a deud ‘S’mai!’
A hwnnw’n atab ‘Morning Mêt!’

*   *   *
Mae cyfeiriad eto yn y rhifyn hwn o ‘Llafar’ at Goron Eisteddfod Genedlaethol Blaenau Ffestiniog 1898. Elfyn (R.O.Hughes), oedd yn byw yn y Barics, Llan Ffestiniog enillodd y gadair am ei awdl ‘Awen,’ ac mae’r stori am ei gyrchu mewn trol a cheffyl i’w derbyn yn adnabyddus.

R. Gwylfa Roberts, brodor o Benmaenmawr, oedd enillydd y goron am ei bryddest ‘Charles o’r Bala.’ Ymdriniwyd peth â chynnwys cerdd astrus Gwylfa gan olygydd rhifyn Mai. Fe enillodd ei ail goron genedlaethol yng Nghaerdydd flwyddyn yn ddiweddarach am bryddest - ‘Y Diddanydd Arall.’ Diau fod honno’r un mor astrus, ac yn nodweddiadol o arddull beirdd-bregethwyr y cyfnod. Roedd Gwylfa’n bregethwr ac awdur poblogaidd yn ei ddydd, a bu’n golygu cylchgronau’r ‘Diwygiwr’ a’r ‘Dysgedydd’ am gyfnod. Mae’n siŵr y clywch fwy amdano’n arddangosfa’r Gymdeithas Hanes.

*   *   *
Os oes gennych gerdd neu sylw perthnasol am faterion yn ymwneud â’r awen, mae croeso i chwi gysylltu â mi trwy Llafar Bro.

Gobeithiaf ddarparu tasgau ar eich cyfer yn ystod y misoedd i ddod.

            I.M.