Bwrw Golwg- yr heddychwr Richard Roberts

Darn a ymddangosodd yn rhifyn Gorffennaf 2014.

Bwrw Golwg: Cyfres achlysurol yn edrych ‘nôl ar rai o gymeriadau a sefydliadau hanesyddol ein bro.

Celf- Lleucu Gwenllian Williams

A ninnau’n nodi cychwyn y Rhyfel Mawr eleni, mae’n briodol hefyd ein bod yn cofio am ymgyrchydd o ‘Stiniog, ddaeth yn gymeriad dylanwadol iawn yn y mudiad heddwch.




Mae Cymdeithas y Cymod yng Nghymru yn rhan o fudiad heddwch rhyngwladol mae ei haelodau'n gwrthod rhyfel a thrais, ac sy'n credu mewn grym cariad i greu cyfiawnder a chymuned drwy ddilyn ffordd o fyw di-drais.


Dyma sut maen nhw’n disgrifio’r cymeriad hwnnw.





Ganed Richard Roberts ym Mlaenau Ffestiniog ar 31 Mai 1874. Roedd ei dad, David Roberts, yn weinidog gyda'r Hen Gorff a bu'n chwarelwr cyn cael ei ordeinio. Yn y Blaenau y cafodd Richard ei addysg gynnar, a dywedodd 'Mi gefais y gansen yn fynych am siarad Cymraeg yn ystod oriau ysgol, ond methodd y gansen â'm dysgu i beidio â siarad Cymraeg, dim ond fy ngwneud yn benderfynol o beidio â chael fy nal wrthi eto.' Wedi tair blynedd yn yr ysgol uwchradd, cafodd ysgoloriaeth i fynd i'r Liverpool Institute, ac ym 1890 cafodd ysgoloriaeth bellach i fynd i Goleg y Brifysgol Aberystwyth, ac oddi yno i Goleg y Bala, gyda Thomas Charles Edwards yn brifathro arno. Wedi graddio, aeth yn weinidog i Dreharris, ac fel un a gredai yn yr efengyl gymdeithasol, aeth ati i wleidydda, gan sefydlu cangen o'r Blaid Lafur Annibynnol (ILP) yn yr ardal, a chynnal cyfarfodydd yn yr awyr agored fel y gwnaethai gyda'i genhadu crefyddol. Ar ôl symud i Lundain, bu'n weinidog yn eglwys genhadol Saesneg Westbourne Grove, ond oherwydd ei heddychiaeth, gorfodwyd ef i adael, a daeth yn weinidog Capel Cymraeg Willesden Green, lle y cyfarfu â'i wraig, Anne Thomas, a bu'r ddau yn fawr eu gofal dros y nifer fawr o fechgyn a merched ifanc o Gymru a ddaethai i'r ddinas i weithio.
Cafodd ei benodi yn Ysgrifennydd Cyffredinol llawn-amser cyntaf Cymdeithas y Cymod (rhan o’r International Fellowship of Reconciliation, IFOR) yn 1915. Am flynyddoedd cyn hynny bu'n weithgar gyda Mudiad Gristnogol y Myfyrwyr, ac fel un a oedd yn frwd dros yr Ysgol Sul, amlinellodd gynllun uchelgeisiol i'w diwygio mewn llyfr a gyhoeddwyd ym 1909. Dilynwyd y gyfrol honno gan naw llyfr arall. Aeth i'r Unol Daleithiau ym 1916 ar ran IFOR i sefydlu cangen yno, a'r flwyddyn ddilynol derbyniodd wahoddiad i fod yn weinidog eglwys annibynnol enwog yn Efrog Newydd, gan ddod ar unwaith yn un o arweinwyr Cymdeithas y Cymod yn yr Amerig, ac yn aelod dylanwadol o fwrdd golygyddol ei chylchgrawn, World Tomorrow. Buasai wedi hoffi dychwelyd i Gymru, ond ni chafodd gyfle, ac ar ôl 1921, ymgartrefodd yng Nghanada, lle y daeth yn adnabyddus fel pregethwr, darlledwr, awdur a darlithydd academaidd poblogaidd iawn. Pan fu farw ar Ebrill 10 1945, danfonwyd ei lwch i Gymru i’w gwasgaru ar ochrau creigiog Pared y Cefn Hir.
(Addasiad yw’r uchod, oddi ar y wefan:  www.cymdeithasycymod.org.uk -lle galwch ddysgu mwy am eu gwaith ac ymaelodi.)