Deg Uchaf Llafar Bro!

Hwn ydi 'blogbost' rhif 850!

Ers cychwyn cynnal gwefan Llafar Bro, naw mlynedd yn ôl, ym mis Mai 2012, mae wyth gant a hanner o erthyglau wedi ymddangos, fel bod pawb o bedwar ban y byd yn medru cael blas -am ddim- o gynnwys cyfoethog ein papur bro.

Mae'r dudalen ystadegau sydd ar gael i weinyddwr gwefan yn ddifyr iawn, gan ddangos pob math o wybodaeth, o'r llwybrau mwyaf poblogaidd i gyrraedd erthygl (dolen Gweplyfr/Facebook neu chwiliad Gwgl, ac yn y blaen), i'r adeg prysuraf mewn diwrnod pan mae pobl yn darllen. Gallwn hefyd weld o ba rannau o'r byd mae pobl yn ymweld â'r wefan. Fel mae Radio Cymru'n brofi yn rheolaidd, mae yna Gymry ymhob man ar y ddaear, a 'da ni gyd yn gwybod am gyfeillion ac anwyliaid o Fro Stiniog ym mhedwar ban y byd 'tydan. 

Ond mae angen ychydig o ofal wrth ddehongli lleoliad y darllenwyr go iawn, oherwydd gellir priodoli rhywfaint o'r 'traffig' ar y wefan i bots -sef cyfrifiaduron sy'n sganio gwefannau am gyfleoedd i osod hysbysebion, neu i rannu feirws, neu dwyll. 

Mae Rwsia a Twrcmenistan er enghraifft, wedi cofrestru 2 ac 1 ymweliad yr wythnos hon, ac mae ymweliadau o'r Unol Daleithiau braidd yn uchel; ond pwy a ŵyr, efallai mae Cymry alltud ydyn nhw i gyd!

Ystadegau mwy diddorol ydi pa erthyglau sy'n boblogaidd. Ymysg yr 850 mae darnau am hanes, diwylliant, cymuned, pysgota, atgofion, iechyd, gwaith, chwaraeon, celf, yr amgylchedd... yn wir mae'r amrywiaeth eang sydd ar gael yn cynnwys bron bob dim dan haul!

Dyma'r deg uchaf ar hyn o bryd:

Roedd cau Ysbyty Coffa Ffestiniog yn destun teimladau cryf iawn, a fel y gallwch ddisgwyl, erthygl am yr ysbyty, o Ionawr 2015, sydd wedi denu'r nifer mwyaf i'w darllen. Yn wir, mae tair erthygl arall am yr ysbyty a'r pwyllgor amddiffyn yn yr ugain uchaf, cymaint ydi diddordeb pobol Bro Stiniog yn y pwnc dadleuol yma.

Mae pawb yn aros yn eiddgar am newyddion am Ŵyl Car Gwyllt eleni, ar ôl gŵyl ddigidol y llynedd, ac mae'r erthygl am ŵyl 2018 yn ail yn y rhestr; efo erthygl am gymanfa gerddoriaeth werin i gofio Merêd, 'Codi'r to', o Ionawr 2020 yn yr 8fed safle.

Bu Aled Hughes yn garedig iawn ei eiriau am Stiniog ar ei raglen ar Radio Cymru dros y blynyddoedd, a bu'n barod iawn i dderbyn gwahoddiad i sgwennu erthygl wadd yng Ngorffennaf 2018, ac mae ei boblogrwydd yn lleol yn amlwg wrth gyrraedd rhif tri yn y 10 uchaf.

Mae Stolpia ymysg y mwyaf poblogaidd o golofnau rheolaidd y papur, a phennod o gyfres Steffan ab Owain ydi'r mwyaf diweddar o'r top ten, wedi saethu i'r bedwaredd safle mewn cwta chwe wythnos, ers Chwefror eleni.

Bu Llafar Bro yn cynnal cyfresi yn rhifynnau mis Medi cyn y pandemig, gan awduron gwadd ar themâu arbennig, ac un o'r rhain oedd cyfres MYNYDD: mae'r tirlun yn amlwg a dylanwadol iawn ym mywydau pobol dalgylch y papur am nifer o resymau. Mae dwy erthygl o gyfres 2017 yn ymddangos yn y deg uchaf, un ohonynt yn ysgrif hyfryd gan Dewi Prysor am yr hyn mae'r ucheldir yn olygu iddo fo.

'Nôl yng Ngorffennaf 2013 roedd hi'n union 20 mlynedd ers i atomfa Traws ddatgan nad oedd am ail-danio'r adweithyddion, ac felly'n gorfod cau. Yn rhif 6 yn y rhestr, mae Paul Williams yn trafod efo rhai o'i gydweithwyr yno bryd hynny, sut maen nhw'n teimlo erbyn hyn am y cau, ac effeithiau hynny ar ein milltir sgwâr.

Er bod Llafar Bro yn rhoi sylw rheolaidd i'r clybiau pêl-droed a rygbi lleol, erthygl ddifyr gan Dei Mur Jones am Glwb Bocsio Stiniog a llwyddiant un o'r aelodau, o rifyn Tachwedd 2017 ydi'r unig ddarn am chwaraeon yn y 10 uchaf.

Papur i'w ddal yn eich dwylo; i droi'r tudalennau wrth ddarllen, ydi Llafar Bro wrth gwrs, a hir oes i hynny. Ar gyfer y wefan, mae'r erthyglau yn dod o'r rhifynnau diweddar ar y cyfan. Mae ambell erthygl o fis Mawrth er enghraifft yn ymddangos ar y wefan ar ôl cyhoeddi rifyn Ebrill, ac yn y blaen. Mae rhai o'r erthyglau hefyd yn dod o hen rifynnau o'r gorffennol. 

Ond yn achlysurol, mae erthyglau yn ymddangos ar y wefan yn unig, neu ar y wefan yn gyntaf (fel hon yn wir!). Un felly oedd 'Taro'r Post i'r Parad Gl'wad' sy'n rhif un, ac un felly oedd yr erthygl yn safle deg hefyd, 'Mae'r Llechi'n Disgleirio', gan yr artist lleol Lleucu Gwenllian, i gyd-fynd efo cyfres DŴR yn rhifyn Medi 2018. 

Gobeithio fod rhywbeth at ddant pawb ar y wefan yma. Chwiliwch trwy'r adnoddau ar dde eich sgrîn i ganfod cyfoeth o erthyglau amrywiol (defnyddiwch 'web view' os yn darllen ar eich ffôn). Mae 3 ffordd o chwilio:

Coeden Erthyglau:   cofnod fesul mis a blwyddyn o'r holl gynnwys;

Blwch Chwilio:   lle i chi deipio gair neu eiriau i'ch helpu i ganfod pwnc penodol;

Cwmwl Geiriau:   allwedd-eiriau i rannu'r erthyglau yn gategoriau.

Neu, dilynwch ein trwyn yn ôl eich diddordeb neu'ch anian. Mae digon yma i'n cadw'n ddiddan am oriau meithion!

Hanes Teulu’r Gors

Wedi cael fy magu yn y Blaenau hyd nes gadael chweched dosbarth Ysgol Sir Ffestiniog, ym 1962, cefais yrfa wedyn fel Peiriannydd Siartredig, yn gweithio gyda’r diwydiant cynhyrchu trydan; ac erbyn hyn wedi byw dros hanner can mlynedd yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr.

Roedd fy nhad, Rhys Jones, yn un o ddeg o blant a anwyd i Ann a Lewis Jones a fu’n byw, yn eu dyddiau cynnar, yn Taliesyn Terrace, a hynny cyn bod Jones Street a Fron Fawr wedi cael eu hadeiladu. Mae’n debyg mai “Y Gors” oedd yr enw lleol am yr ardal fach honno. Roedd yn y teulu bump bachgen, sef: Lewis, Bob, Ned, Ifan a Rhys a phump o ferched -  Nellie, Janet, Jane Ann, Leusa (a fu farw’n ifanc), a Gaynor.
 

Jonestryd a Taliesyn Teras, a Fron Fawr ar y chwith

Yn y cyfnod hwnnw, chwareli’r Blaenau oedd yn cyflogi y rhan fwyaf o’r gweithwyr lleol. Ac eto, roedd dinas Lerpwl yn ddylanwad mawr ar y rheini a oedd eisiau gwaith y tu allan i’r chwarel. Roedd Bob, Ned, Evan a Jane Ann ymysg y rhai a aeth am gyfnod i weithio yn Lerpwl.

Mae’n amhosibl croniclo popeth am y teulu, ond mae straeon bach am rai o’r digwyddiadau a ddaeth i’w rhan.

Symudodd y teulu wedi cyfnod, o Taliesyn Terrace rhyw ganllath i’r tŷ pen yn Jones Street. Ond doedd fawr o lwc; ym 1900, fe fu farw y tad, ar ôl damwain, ac yn ystod wythnos ei angladd, ganwyd iddo ferch fach. Yn ôl y sôn, cafodd y babi, Gaynor, ei bedyddio adref ger arch ei thad. Mawr oedd cydymdeimlad y cymdogion a’r gymuned, ac ysgrifennodd y bardd lleol R. J. Roberts, Tanrallt, benillion am yr amgylchiadau yma; ac yn nes ymlaen ysgrifennodd benillion eto am ddygnwch Ann Jones yn magu’r teulu ar ei phen ei hun.

Yn ddiweddar iawn, cefais amser i edrych yn fwy manwl drwy rai o ddogfennau’r teulu, a oedd wedi dod i lawr i mi ar ôl amser fy nhad. Ym mhlith y papurau roedd barddoniaeth R. J. Roberts, ac hefyd dogfen neu ddwy tra diddorol, gyda stori fach ynghlwm iddynt.

Wedi marw Lewis Jones yn 1900, a gadael deg o blant, roedd pethau yn anodd iawn ar y teulu. Erbyn 1903 roedd y mab hynaf, Lewis, yn cyrraedd ei ben-blwydd yn dair ar ddeg oed, a phenderfynwyd  y cai fynd i weithio i’r chwarel. I gwblhau y trefniadau, roedd angen cael hawl swyddogol iddo adael yr ysgol, ac fe ddaeth y caniatâd ar ffurf y papur swyddogol y mae ei lun isod, i’w ganiatáu i ddechrau gweithio.
 

Mewn ychydig flynyddoedd, aeth Evan a’i frodyr, Ned a Bob, i Lerpwl i geisio sicrhau gwaith. Tra roeddynt yn y ddinas, torrodd y rhyfel byd cyntaf, a newid trefn bywyd pawb. Ym 1915, penderfynodd Ifan (Evan) wirfoddoli i ymuno â’r fyddin. Hefyd, yn eu tro, cafodd Lewis, Ned a Bob eu galw i’r fyddin, ac felly roedd gan Ann Jones, y  fam, bedwar o feibion yn filwyr.

Er hyn i gyd, daeth y bechgyn i gyd adref yn saff. Fe fu Ann Jones fyw i weld ei theulu i gyd wedi tyfu, gyda phlant eu hunain, a phawb â pharch mawr at eu mam a’u nain.


Alun R. Jones (gynt o 5 Bryn Bowydd Newydd)
-----------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2021

Llun- Paul W

Stolpia -Rhew yn Ffos Cyfiawnder

Atgofion am Chwarel Llechwedd

Dyma barhau ag ychydig o atgofion am yr amser y bum yn gweithio fel ffitar yn Chwarel Llechwedd yn yr 1960au. Y mae gennyf gof o aeaf digon oer yn 1968-69 a bu'n rhaid cael math o declyn taflu fflamau fel rhan o offer y ffitin-siop er mwyn toddi'r rhew yn rhai o'r peipiau haearn a gyflenwai'r dŵr i'r cywasgyddion awyr. Os nad oedd posib cael y dŵr i redeg yn rhwydd i'r cywasgyddion ni fedrid eu rhoi ar waith, ac o ganlyniad, ni fyddai awyr ar gyfer gweithio'r injins tyllu a'r craeniau. 

Gosodid carpiau wedi eu mwydo mewn paraffin o amgylch rhai o'r peipiau a oedd wedi rhewi'n ddrwg, ac wedyn rhoddid y taflydd-fflamau arnynt i ddadmer y rhew ynddynt. Roedd y peipiau yn cynhesu yn dda ond roedd fy nhraed i'n fferru yn yr eira rhewllyd, a'r peth gwaethaf oedd, bu'n rhaid gwneud y gwaith hwn am ddyddiau nes i'r tywydd dyneru.

Gan ei bod yn ofynnol i'r pwerdy ym Mhant yr Afon gael dŵr i gynhyrchu trydan i droi yr holl beiriannau yn y melinau a'r gweithdai, goleuo yr adeiladau, ac ar adegau, troi y rotary convertor a fyddai ar Bonc yr Efail, roedd yn rhaid archwilio'r peipiau mawr a ddeuai i lawr o Lyn Fflags yn rhan uchaf y chwarel, i weld a oedd ambell un yn gollwng dŵr, oherwydd gallai y rheiny rewi hefyd, ac achosi peiriannau'r pwerdy i ffaelu a chreu trafferth fawr i ni'r ffitars, ac i Emrys, a wnai'r gwaith trydanol, hefyd.

Dyma beth a ddigwyddodd i beipiau mawr y chwarel yn ystod gaeaf caled 1947

Credaf mai'r gaeaf hwnnw y bu'n rhaid inni fynd i fyny i Lyn Fflags i racio'r ffosydd a oedd wedi rhewi'n gorn, a thorri'r rhew wrth geg y beipen mewnlif. Pan gyrhaeddasom i fyny yno roedd hi wedi dod yn storm eira ofnadwy ac roedd hi'n anodd iawn cael eich gwynt wrth wynebu'r gwynt a'r eira. Er nad oedd gennym ddillad ar gyfer tywydd arctig, roeddem wedi lapio ein hunain mewn cotiau cynnes, ac roedd gennyf gap gweu a sowester tros hwnnw ar fy mhen a sgarff am fy ngwddw. 

Os cofiaf yn iawn, y criw a oedd i fyny yno yng nghanol y tywydd mawr oedd Emrys fy mos, Robin George Griffiths (y gof), Barry Williams, prentis gof, Ellis Glynllifon, Glyn Roberts (Glyn Caps), a Wil Catleugh. Ar ôl nol y rhaciau, rhawiau a chaib, aeth rhan o'r criw i racio'r ffos a ddeuai o Lyn Barlwyd, ac aeth Emrys, Wil a finnau i geisio torri a llacio'r rhew yn Ffos Cyfiawnder, sef y ffos sy'n rhedeg o gyfeiriad pwerdy Chwarel Maenofferen i'r llyn. Enw da ar ffos, ynte? 

Roedd yn waith digon peryglus, gan ei bod yn llithrig dan draed, ac yn  anodd gweld fawr ddim yn y storm eira. Beth bynnag, bûm wrthi am dipyn wrth y gwaith, ond toc, dyma ni'n clywed bloedd a diawlio, a meddwl yn siŵr bod rhywun wedi llithro i mewn i'r ffos, neu'n waeth, i mewn i'r llyn. Trwy ryw drugaredd, nid hyn'na a oedd wedi digwydd, ond gwynt y storm eira a oedd wedi chwythu helmed Glyn oddi ar ei ben, ac ar hyd rhan go dda o'r llyn fel na fedrai ei chyrraedd. Roedd hi'n dda fod ganddo gap stabal hefyd ar ei ben, neu mi fyddai wedi fferru. Gyda llaw, roedd yr hen Glyn wedi bod yn canmol bod ei ben yn gynnes a sych dan y cap a'r helmed, ond gorfod gadael yr helmed i'r elfennau a fu diwedd y stori y diwrnod hwnnw.
-----------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2021

Hwb -Sgwrsio ac Adfer

Newyddion o’r HWB Cymunedol

Mi fu'n ddechrau digon rhyfedd i’r flwyddyn newydd gyda’r chyfyngiadau yn ôl mewn grym. Mae’n amser rhwystredig i lawer, ble mae aros adref yn gallu achub bywydau ond ar yr un pryd yn cael effaith negyddol ar yr ysbryd. Mae diffyg gallu gweld teulu, ffrindiau, cymdogion a chyd-weithwyr yn galed a gobeithiwn yn fawr y bydd ein hymdrechion i atal lledaeniad pellach o’r firws y tro hyn yn ddigon i osgoi cyfnod clo arall yn y dyfodol.

HWB - o'r chwith i'r dde- Non, Nina a Lauren

Sgwrs

Er i’r prosiect chwe mis yr oeddem yn ei redeg o fis Gorffennaf 2020 ddod i ben, mae ein cynllun cyfeillio, Sgwrs, yn parhau. Mae’r cynllun yn un gwerthfawr iawn yn sgil yr effeithiau uchod a chroesawn i unrhyw un ymuno fel cyfeilliwr neu fel ffrind. Gall galwad fer wythnosol fod yn gymaint o gysur i rai. Yn ystod y tri mis ers cychwyn y cynllun, gwnaed dros 88 awr o sgwrsio. Hoffwn gymryd y cyfle hwn i ddiolch o waelod calon i’r gwirfoddolwyr sydd eisoes wedi cofrestru ac yn gwneud galwadau cyson. Os hoffech chi ymuno â Sgwrs i dderbyn neu i roi galwad, cysylltwch (manylion isod).

Prosiect Adferiad

Rydym bellach yn gweithio ar ein hail brosiect, sef prosiect adferiad, lle byddwn yn defnyddio natur a’r awyr agored fel ffordd naturiol i leddfu rhywfaint ar broblemau cynyddol yr ydym yn eu gweld, fel iselder, pryder ac unigrwydd. Rydym yn eithriadol o lwcus ym Mro Ffestiniog o gael byw mewn ardal mor hardd gyda digonedd o ddewis o lefydd i fynd i ymlacio a denig oddi wrth bopeth. 

Bydd ein cynllun yn cael ei weithredu ar y cyd â gweddill tîm y Dref Werdd gan geisio cynnwys elfennau o’r Pum Ffordd at Les ym mhob cyswllt, sef:

1.    Cysylltu
2.    Bod yn fywiog
3.    Bod yn sylwgar
4.    Dal ati i ddysgu
5.    Rhoi

Ein nod yw gallu cynnig rhywbeth i bawb o bob oed ac rydym yn awyddus iawn i gael eich syniadau chi ar gyfer unrhyw weithgareddau. Ffoniwch neu e-bostiwch (manylion isod).

Rydym hefyd yn gwneud apêl am bobl yn y gymuned fyddai’n hapus i rannu eu sgiliau ag eraill - rydym yn ymwybodol fod ein bro yn llawn o bobl wybodus a thalentog ac yn ystod y cyfnod anodd yma, byddai’n wych pe bai rhai ohonoch yn hapus i wneud sesiynau rhannu sgiliau byr ar-lein, gyda’n cefnogaeth ni wrth gwrs. Gall hyn olygu rhannu straeon am yr ardal, rhannu sgiliau celf a chrefft, unrhyw beth a dweud y gwir!

Cynllun Digidol

Mae ein cynllun digidol hefyd yn parhau felly os nad oes gennych chi declyn ac yr hoffech gael cymorth i fynd ar-lein, cysylltwch.

Os oes gennych ddiddordeb bod yn rhan mewn unrhyw ffordd, cysylltwch â Non ar 07385 783340 neu non@drefwerdd.cymru.
 

Cynllun Gweithredu Amgylcheddol Lleol

Mae bron i ddwy flynedd wedi mynd heibio ers i Gyngor Gwynedd ddatgan argyfwng hinsawdd. Mae cynghorau wedi ymrwymo i weithredu er mwyn gostwng eu hallyriadau carbon ac i weithio gyda phartneriaid a chymunedau i daclo’r effaith y mae newid hinsawdd yn ei gael ar ardaloedd lleol. 

Mae’r Dref Werdd am gychwyn gweithio ar Gynllun Gweithredu Amgylcheddol Leol i gael deall beth sy’n bwysig i bobl Bro Ffestiniog a sut i fynd ati i wneud gwahaniaeth. 

 

Os hoffech chi fod yn rhan, cysylltwch â Nina ar 07950 414401 neu e-bostiwch nina@drefwerdd.cymru. Mae croeso i bawb fod yn rhan.
-------------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2021

Adnewyddu'r Ganolfan

Roedd y Ganolfan Gymunedol yma ym Mlaenau Ffestiniog yn edrych wedi blino ac yn dioddef o flynyddoedd o esgeulustod felly penderfynodd y Pwyllgor (yn cynnwys dim ond 6 aelod) ddefnyddio'r cyfnodau clo i weithio ar yr adeilad.  Mae'r holl waith wedi'i wneud wrth gadw at y rheoliadau cyfyngiadau llym gydag aelodau'r pwyllgor a'r gofalwr yn gweithio ar yr adeilad pan fo'n bosibl o fewn rheolau Covid 19.

Mae'r holl lafur wedi'i wneud yn wirfoddol gan aelodau'r pwyllgor sydd wedi ein galluogi i wneud cymaint o waith.

Erbyn hyn mae'r prif doiledau wedi'u hadnewyddu gyda phaneli wal newydd, lloriau a dodrefn 'stafell molchi newydd - gwnaed hyn yn bosibl drwy'r grantiau hael a dderbyniwyd gan Elusen Freeman Evans a chwmni First Hydro.  

Mae'r brif neuadd wedi'i phlastro, ei phaentio ac mae'r llawr gwreiddiol wedi'i lanhau gan roi golwg hollol wahanol i'r ystafell. Mae ystafelloedd a choridorau eraill hefyd wedi'u haddurno a lloriau newydd wedi'u gosod.
 

Mae'r gwaith yn dal i fynd ymlaen yn yr adeilad a'r gobaith yw y bydd y gwaith ar yr adeilad gwych hwn wedi'i ddarfod a dodrefn newydd wedi'u gosod o fewn wythnosau.
 

Mae’r gwaith ar y Ganolfan yn barod wedi dangos ffrwyth gyda’r bwrdd iechyd yn bwriadu ei defnyddio fel canolfan frechiadau ychwanegol yn ystod yr wythnos nesaf.

I gyd-fynd â'r olwg newydd mae'r pwyllgor wedi newid enw'r ganolfan i Ganolfan Gymdeithasol Bro Ffestiniog. Yn anffodus Ffestiniog Community Association oedd enw swyddogol y ganolfan, a theimlwyd bod yr enw newydd yn adlewyrchu treftadaeth ac iaith yr ardal yn well.

Mae'r Pwyllgor yn edrych ymlaen at groesawu grwpiau a sefydliadau hen a newydd i ddefnyddio'r adeilad yn rheolaidd.  Cofiwch mai ni trigolion yr ardal sydd berchen ar yr adeilad yma gan gynnwys perchnogaeth o’r Ganolfan Hamdden sydd wedi ei brydlesu i Ysgol y Moelwyn ac mae’n haeddu ei barchu a’i ddefnyddio.

AC
---------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2021