Un o Gapeli'r A470

Roedd Capel Peniel (MC), Ffestiniog (gradd II Cadw) yn rhan o’m magwraeth.

Yn ôl Coflein (cronfa ddata ar-lein Cofnod Henebion Cymru) codwyd yr adeilad gwreiddiol yn 1839; ychwanegwyd y galeri yn 1859; ac fe’i helaethwyd i’w ffurf bresennol yn 1879 gan y pensaer Richard Owen, Lerpwl (brodor o’r Ffôr). 

Dyluniodd Owen dros 250 o gapeli Cymraeg yng Nghymru a Lloegr a thros 10,000 o dai teras yn Lerpwl (gan gynnwys y ‘Welsh Streets’ yn Everton, wedi’u henwi ar ôl amryw o llefydd yng Nghymru). Bu farw yn 1891 ac, yn ôl Y Cymro, ymhlith y rhai a oedd yn bresennol yn ei angladd roedd ei fab-yng-nghyfraith, y Dr. W. Vaughan Roberts o Flaenau Ffestiniog.

Rwy’n cofio sôn am ddathlu canmlwyddiant Peniel yn 1939. A phan glywais yn 1998 fod gan Cefyn Burgess arddangosfa o’r capeli ar hyd priffordd yr A470 edrychais ymlaen at ei gweld, gan obeithio byddai un o gapeli Llan yno. Mewn neges ebost ddiweddar dywedodd Cefyn fod yr arddangosfa yn gofnod o deithiau wythnosol rhwng Penmaenmawr a Phenarth, gan roi sylw i ddefnyddiau crai’r adeiladau, eu lliwiau a hanes y twf diwydiannol ac amaethyddol sy’n cael ei ddehongli yn eu steil pensaernïol.

Gan ein bod yn byw yn Yr Wyddgrug, Canolfan Grefftau Rhuthun oedd y man mwyaf cyfleus imi gael cyfle i weld yr arddangosfa. Nid casgliad o ddarluniau confensiyol oedd ynddi ond rhai ar ffurf montage papur, gan gynnwys Peniel. 

Siom imi oedd gweld cylch bach coch ar ei ffram i ddynodi ei fod wedi’i werthu. Ond cytunodd Cefyn i lunio un arall imi. Dyna sydd gennym yn ein cartref, a chyhoeddir y ffotograff ohono yn Llafar Bro gyda’i ganiatâd. Byddai’n dda cael gwybod pwy brynodd yr un oedd yn yr arddangosfa. Efallai bod y person hwnnw yn derbyn Llafar Bro?

Stiwdio 1, Canolfan Grefftau Rhuthun yw cyfeiriad gwaith Cefyn Burgess.

Lisa Lloyd, Yr Wyddgrug 

- - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2025