Tra Môr- Gareth

Y Stiniogwyr Rhyngwladol! Colofn gan Gai Toms yn nodi hynt a helynt rhai o blant ardal Llafar Bro sydd bellach yn byw dramor.

 

Gareth Vaughan Jones, Vancouver, Canada

Lle ges di dy fagu?
Hogyn o Dorfil ydw i. Yno ces i fy magu hefo fy nheulu. Lle braf iawn i fyw, reit ar ochr coed Cwm Bowydd.

Atgo' cyntaf?
Cwestiwn da, ac anodd i’w ateb. Fel mae rhywun yn mynd yn hyn, mae’r cof yn mynd. Byswn i yn dweud na hwyl a chwerthin ydi fy atgofion cyntaf i o fyw yn Dorfil. Roedd 'na o hyd rhywun i chwarae hefo, neu bobl yn dod draw i'r tŷ. Gyda dwy chwaer fawr a brawd bach, doedd rhif 7 Stryd Dorfil byth yn dawel!

Lle i enaid gael llonydd ym Mro Ffestiniog?
Bydd rhaid i mi ddweud Cwmorthin, a'r mynyddoedd o amgylch y llyn arbennig yma. Mae na rywbeth hudolus iawn am gerdded fyny heibio Llyn Cŵn at ddistawrwydd Cwmorthin. Mae’n donic i’r enaid yn wir.

Vancouver! Sut? Pam?
Wnes i gyfarfod merch o Ganada yn y Blaenau tra’r oeddwn i adref o’r brifysgol am yr haf. Ar ôl i ni ganlyn am gyfnod, daeth y syniad o symud i Vancouver. Gwelais i o fel sialens, cyfle am antur. Ar y 6ed o Fai, 2010, dyma ffarwelio hefo’r teulu, a Chymru, a neidio ar awyren am wyth awr. Roedd hi’n ddipyn hirach o daith gan fod llosgfynydd yng Ngwlad yr Iâ wedi ffrwydro yn ddiweddar ac roedd rhaid mynd o amgylch y cwmwl enfawr o lwch.

Sut le ydi Vancouver?
Eithaf tebyg i Gymru o ran tywydd a dweud y gwir. Gwlyb ac oer yn y gaeaf, a poeth yn yr haf.
Cawsom dymheredd o 40°C yr haf diwethaf a -14°C dros y ‘Dolig, sydd ddim yn naturiol i’r rhan yma o’r byd. Mae llawer yn dweud bod Vancouver yn ddinas diflas, ond mae llawer iawn i’w wneud yma. Mae mynyddoedd a dŵr yn ein amgylchynu, felly mae digon o weithgareddau awyr agored. Mae cymysgedd rhyngwladol o bobl yn byw yma, dwi wedi cyfarfod bobl o Tsiena, Mecsico, Corea, Yr Almaen, Iwerddon, Yr Alban a hyd yn oed Llandudno yma! Ond neb o Blaenau, sydd yn dipyn o siom gan bod nhw’n dweud lle bynnag yr ewch chi, fe wnewch chi gyfarfod rhywun o'r Blaenau. Dwi’n hanner disgwyl gweld Sion Aeron yn cerdded lawr y stryd yma yn chwilio am beint o Guinness, ond heb ddigwydd eto. Dwi’n mwynhau byw yma, er braidd yn ddrud ar adegau.

Oes cymdeithas Gymraeg yn Vancouver?
Mae yna “Vancouver Welsh Society" yma a mae na “Vancouver Welsh Men’s Choir” sydd yn cynnal digwyddiadau yn aml drwy’r flwyddyn. Mae’r covid ma wedi rhoi stop ar lawer o bethau cymdeithasol, ond mae’r gymuned yn dal i gyfarfod dros Zoom. Dwi’n ffrindiau gyda bachgen o Gaernarfon sy’n gweithio mewn tafarn Wyddelig yma, ac mae’n braf cael mynd yno i siarad Cymraeg. Pan mae Cymru’n chwarae rygbi, mae na griw go lew o Gymry yn cymdeithasu gyda ei gilydd.

Wyt ti wedi dysgu rywbeth newydd ers symud?
Dwi’n llawer iawn mwy derbyniol o eraill ers symud yma. Mae na bobl o bob lliw a llun yma. Wedi byw mewn tref fach o 5,000 o bobl am dros 30 mlynedd roedd hi’n dipyn o sioc symud i ddinas hefo dros 630,000 o bobl a gweld tlodi, digartrefedd a cham drin cyffuriau. Agoriad llygaid go iawn. Pan ddechreuodd y pandemig yma fe wnes i ddysgu gweu a dwi wedi bod yn gwneud hetiau i’r di-gartref. Mae ffrind i mi yn gweithio gydag un o gymdeithasau lloches i’r digartref ac yn eu dosbarthu bob blwyddyn. Dwi’n meddwl bo' fi wedi gwneud dros 200 o hetiau erbyn hyn!

Os fysa rywun ifanc yn cychwyn yn dy faes di o waith be fysa dy gyngor di iddyn nhw?
Dwi wedi bod yn eithriadol o lwcus i weithio i gwmni Amazon ers sawl blynedd bellach. Tydi nhw ddim mor ddrwg a mae bawb yn ddweud eu bod nhw. Ond wedi dweud hyna, dwi’n dal i ddisgwyl fy ngwahoddiad i fynd i’r gofod gan Jeff Bezos! Dwi hefyd yn gwneud gwaith dylunio graffeg yn fy amser rhydd. Fy nghyngor i fysa mynd amdani; paid a gadael i bobl ddweud wrtha ti nad wyt ti’n gallu. Rho dy feddwl arno, pen i lawr a gweithio’n galed a fe ddoith i ti. Mae Vancouver yn ddinas weddol ifanc a mae na cyn gymaint o gyfleoedd yma. 

Ddoi di nol i ‘Stiniog / i Gymru?
Hogyn o ‘Stiniog fyddai am byth ac yn falch iawn o’r ffaith yna. Mae na hiwmor ym mhobl Blaenau na fedri di ei gael yn unrhyw le arall. Ddos i adref yn 2019 i gladdu fy nhad, ac roedd hi’n anodd iawn i mi fod yn Blaenau. Dwi’n meddwl fy mod wedi tyfu allan o fod yn hogyn trefol, er siom i mi. Bysa hi’n braf cael dod yn ôl adref i’r Blaenau, ond ar hyn o bryd Vancouver ydi adref. Gormod yn mynd ymlaen yma i ddod yn ôl i’r hen gynefin. Dod adref i ymddeol efalle? 

Ti isio dweud helo wrth rhywun?
Fyddai’n siarad gyda fy ewythr a modryb, Eryl a Valmai Jones, yn aml iawn ac yn cael y newyddion o adref ganddyn nhw. Mae’n drist ar adegau clywed pwy sydd wedi ein gadael ni. 

Helo i’r teulu i gyd! Da iawn clywed bod Rhodri Jones, fy nai, yn gwneud yn dda iawn yn chwarae i Clwb Rygbi Bro Ffestiniog. Hogyn talentog iawn! Gobeithio bod pawb yn cadw yn saff ac iach.
- - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Stolpia- cofio ac anghofio

Atgofion am Chwarel Llechwedd... pennod arall yng nghyfres Steffan ab Owain

Yn ddiau, y mae’r mwyafrif ohonom yn cael profiadau o anghofrwydd ar adegau, h.y. lle amheuwch eich hun a wnaethoch chi gyflawni rhyw orchwyl a oeddech i fod i’w wneud, megis a wnes i gloi’r drws, ynteu beth? Neu dro arall, a wnes i ddiffodd y popty cyn mynd allan; a wnes i gau ffenestri’r car cyn noswylio -a llawer peth tebyg? A chofier, nid rhywbeth sy’n taro’r henoed yn unig yw anghofio gwneud ambell beth yng nghanol eich prysurdeb.

Un o’m dyletswyddau yn Chwarel Llechwedd fel ffitar oedd cychwyn y cywasgyddion awyr, amrywiaeth o beiriannau trydan fel generaduron, cynhyrchydd trawsnewid, ayyb. Gan mai oddeutu 21 mlwydd oed oeddwn ar y pryd, tueddai Emrys fy mos gadw llygad arnaf a sicrhau fy mod wedi diffodd a chloi drysau adeiladau’r peiriannau cyn caniad a’i throedio hi am gartre’.

Dyna oedd y drefn, ar wahân i’r ail, a’r drydedd wythnos ym mis Awst, pan fyddai Emrys yn cael ei wyliau haf. Golygai hynny mai fi oedd yn gyfrifol am gychwyn y peiriannau trydan a’u diffodd ar ddiwedd stem. Cofiaf i’r diweddar Thomas H. Jones, prif oruchwyliwr y chwarel, ofyn imi un bore i gychwyn y motor a elwid yn rotary converter a finnau yn rhyw bryderu braidd oherwydd dim ond unwaith yr oeddwn wedi ei gychwyn a hynny gyda help Emrys. Gan fod rhaid ei gael y diwrnod hwnnw i droi’r cerrynt o un i’r llall, mentrais i fynd at yr holl reolyddion, sef y ‘controls’, ac ar ôl pendroni tipyn mi es ati hi i’w gychwyn, a thrwy rhyw drugaredd mi weithiodd yn iawn.

Byddai cynhyrchydd trydan arall fel deinamo mawr mewn rhan o’r adeilad a elwid Caban Tŷ Gwyn ar Bonc yr Efail, lle byddai’r ‘black gang’ yn cael eu paned naw a’u cinio. Byddwn yn cychwyn y peiriant hwn yn weddol aml, gan fod ei angen i roi hwb i gyflenwad trydan pwerdy’r gwaith ym Mhant yr Afon.

Beth bynnag, un prynhawn a phan oedd hi’n tynnu at amser caniad mi es ati hi i ddiffodd yr holl beiriannau, a chan fod Emrys yn dal ar ei wyliau, syrthiai’r cyfrifoldeb amdanynt ar fy ysgwyddau fi. 

Hen lun o gasgliad yr awdur yn dangos lleoliad Caban Tŷ Gwyn ar Bonc yr Efail (islaw’r saeth).

Gan ei bod yn brynhawn braf, mi wnes y gwaith cyn gynted â phosib, ac ar ôl caniad y corn, heglais am adre’ am fy nhe. Ond, pan gyrhaeddais ddrws fy nghartref daeth rhyw ansicrwydd i’m meddwl, a theimlad nad oeddwn wedi diffodd y motor yng Nghaban Tŷ Gwyn. Doedd dim byd amdani hi, ond cerdded yr holl ffordd i fyny’n ôl i Llechwedd, a phicio i nôl y goriadau o’r Cwt Letrig. 

Wedi agor drws adeilad y motor gwelais ei fod yn hollol dawel, a phopeth wedi ei ddiffodd yn iawn. Fel y dywedais, gall anghofrwydd daro’r ifanc ar adegau hefyd, a bu hyn’na yn wers imi sicrhau fy mod wedi cwblhau fy dyletswyddau yn iawn cyn ei goleuo hi am gartre!
- - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Blodau Gwyllt y Dref Werdd

Ar y cyd efo Cyngor Gwynedd a Cadw Cymru'n Daclus, mae’r Dref Werdd wedi gosod 160 metr sgwâr o dywyrch blodau gwyllt yn ysgolion y fro! 

 

Mae plant yr ysgolion wedi gwirioni yn ôl y sôn. Bydd y stribedi blodau gwyllt hyn yn creu cynefin pwysig i bryfed, peillwyr a bywyd gwyllt arall, ac yn helpu’r ysgolion gyda’u hymgyrchoedd eco-gyfeillgar. 

 

Hyfryd fydd gweld y blodau, a’r gwenyn, pan gynheso’r tywydd.
- - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Cynulliad Cymunedol GwyrddNi

Dyfodol ein cymunedau

Mae cyfle newydd a chyffrous i ni, bobl Bro Ffestiniog gael dweud ein dweud am ddyfodol ein cymunedau. Yn y deng mlynedd nesaf, un o’r heriau mwyaf fydd yn ein hwynebu ni ydi newid hinsawdd, a dyna pam bod GwyrddNi yma! 

Wrth gyd-weithio efo Cwmni Bro, rydan ni am i bobl yr ardal hon ddod at ei gilydd i drafod, dysgu a mynd ati i wneud pethau yn lleol i daclo newid hinsawdd.

Y ffordd rydym am wneud hynny ydi wrth gynnal Cynulliadau Cymunedol yn yr ardal dros y misoedd nesaf. Peidiwch â phoeni, does dim rhaid i chi wybod dim byd am newid hinsawdd i ymuno! 

Bydd cyfle i wrando ar siaradwyr o bob math, trafod y materion a gwneud penderfyniadau efo’n gilydd ar y ffordd ymlaen. Rydan ni isio cynnwys trawstoriad o’r gymuned, felly hen, ifanc, siaradwyr Cymraeg, siaradwyr Saesneg, yn rhieni, pobl ifanc, pensiwniars, dreifars bysus, ffermwyr, athrawon, gweithwyr siop, pobl sy’n poeni am newid hinsawdd, pobl sydd erioed wedi meddwl am newid hinsawdd... PAWB!

Ewch draw i www.gwyrddni.cymru am fwy o wybodaeth neu codwch y ffôn ar Nina Bentley, Hwylusydd Cymunedol yr ardal ar 07950 414401 neu ebostiwch nina@deg.cymru

- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Cwmni Bro -hwb i bobl ifanc

Helo! 

Fi’ di Becci Phasey. Dros y 12 mis nesaf byddaf yn gweithio efo Cwmni Bro fel Gweithiwr Mentro Pobl Ifanc i hybu syniadau am fentergarwch cymdeithasol. 

 

Trwy ddarparu cyfleoedd a gweithdai fydd yn ysbrydoli ac yn datblygu syniadau, dw i’n gobeithio y gallwn ddangos i bobl ifanc y pŵer sydd ganddyn nhw i lunio eu dyfodol eu hunain o fewn eu cymuned. 

Mae cymuned wedi bod wrth wraidd fy ngwaith ers i mi raddio yn 2013 a ffurfio grŵp Theatr Gybolfa sy’n cynnal gweithdai i bobl ifanc Gellilydan ddysgu sgiliau ysgrifennu, actio a ffilmio a chreu sioeau i’r gymuned eu mwynhau. 

 

Bydd fy ngwaith efo Cwmni Bro yn gyfle arbennig i ehangu ar fy mhrofiad o waith cymunedol creadigol. Fel y gwelwch o’r llun, dw i hefyd yn gwneud coffi da – dim ots beth mae Ceri a Gwenlli yn ei ddweud!

- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Senedd Stiniog- parciau a meinciau a mwy

Pytiau o'r Cyngor Tref, gan y Clerc

Dyma’r erthygl gyntaf i mi ei sgwennu i Llafar Bro ers i mi gael y swydd fel Clerc y Dref i Gyngor Tref Ffestiniog. Ac am ddwy flynedd mae hi wedi bod!! 

Yn y misoedd nesaf, gobeithir y gwelwch ychydig o brosiectau newydd o amgylch y fro. Rydym yn gobeithio canfod tenant newydd i’r Pafiliwn, sef y caffi yn Y Parc a gweld bywyd yn dychwelyd nôl i’r adeilad hwnnw.

Buom hefyd yn llwyddiannus yn derbyn dau grant gwahanol er mwyn gallu prynu offer caeau chwarae newydd. Y cyntaf fydd siglen wifr ym Mryn Coed er mwyn uwchraddio’r hen un . Yr ail fydd cylchdro a ffrâm antur newydd sbon yn Y Parc.

Rydym wrthi’n gweithio gyda phrosiect ‘Pontio’r Cenedlaethau’ drwy Gyngor Gwynedd, ac yn anelu i ddylunio ac ail-beintio 3 mainc o amgylch y fro er mwyn annog i bobl eistedd a sgwrsio. Cadwch olwg am 3 mainc ar eu newydd wedd, i’w gosod ym Manod, Sgwâr Oakeley a Sgwâr Rawson. Ar ben hynny, yn dilyn trasiedi diweddar, mae’r Cynghorwyr Tref wedi gofyn i mi drefnu cyfarfod gydag asiantaethau a phartneriaid perthnasol yn yr ardal ar y pwnc ‘Iechyd Meddwl i bobl ifanc’. Fydd o’n gyfle i ni glywed gan y gwasanaethau yn uniongyrchol, dysgu beth sydd ar gael i bobl ifanc yma yn Ffestiniog a bod yn rhan o’r jig-so i rannu a hyrwyddo gwybodaeth.

Bûm yn llwyddiannus hefyd yn denu ychydig o gymorth ariannol er mwyn trefnu digwyddiad dathlu Dydd Gŵyl Ddewi ar Fawrth y 1af. Y nod oedd ceisio annog pobl sydd heb adael eu cartrefi ers y pandemig i ddod allan i gymdeithasu ac i gychwyn ar y daith o roi hyder er mwyn dychwelyd i fywyd mwy ‘normal’.

A chofiwch ein bod yng nghanol y pandemig wedi symud swyddfa a gadael 5 Stryd Fawr, ac yn rhentu dwy ystafell yn y Ganolfan Gymdeithasol (drws nesaf i’r Ganolfan Hamdden). Er nad ydym wedi bod yn y swyddfa rhyw lawer dros y flwyddyn ddiwethaf wrth i ni weithio o adref, mae yna groeso i chi gysylltu â ni dros e-bost ar clerc@cyngortrefffestiniog.cymru neu ffonio’r swyddfa rhwng 9yb a 2.30yp o Ddydd Llun i Ddydd Gwener ar 01766 832398.

- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2022

Stolpia- trawstiau a mwsog

Atgofion am Chwarel Llechwedd... pennod arall yng nghyfres Steffan ab Owain

Rwyf wedi sôn ychydig am gwt compresor Ponc Ganol o’r blaen, ond nid wyf yn credu fy mod wedi crybwyll y stori hon. Cofiaf fel y bu’n rhaid newid rhan o’r cywasgydd awyr un tro, ond gan nad oedd y distyn uwchlaw y peiriant yn ddigon cryf i godi’r partiau trwm, penderfynwyd gosod trawst haearn o un talmaen i’r llall. 

Codwyd ystol i gyrraedd y lle a gwnaed dau dwll yn y wal ar ei gyfer gan y diweddar Barry Williams a finnau. Daethpwyd â’r gyrdar yno a chodwyd un pen i fyny ar silff a wnaed tros dro ger twll y talmaen gorllewinol a rhywfodd medrwyd ei gael i mewn yn weddol ddidrafferth. Pa fodd bynnag, roedd angen codi ei ben dwyreiniol i fyny at y twll, yn ogystal â’i wthio i mewn iddo, a chan nad oedd fawr o le i fwy nag un wneud y gwaith ar yr ystol, roedd yn golygu cael dyn cryf i gwblhau y gwaith. 

 

Robin Gof a Hefin Bryfdir (Llun Geoff Charles)

Y gŵr hwnnw oedd Robert George Griffiths (Robin Go’). Yn y cyfamser, roedd Barry a finnau i dynnu ar raff a oedd wedi ei daflu dros y distyn a’i glymu o amgylch y gyrdar er mwyn rhannu tipyn ar y pwysau. 

Gafaelodd Robin ymhen y gyrdar a’i godi, ac yna dringodd yr ystol yn bwyllog a phan gyrhaeddodd gyferbyn a’r twll yn y wal, a ninnau yn tynnu’n gorau glas ac yn hongian ar y rhaff, bellach, ceisiodd Robin godi ei ben dwyreiniol a’i wthio i mewn i’w le priodol, ond er yr holl fustachu, a’i wyneb yn fflamgoch, methodd yn lan a llwyddo y tro cyntaf gan fod cryn bwysau ar y gyrdar. Daeth i lawr yr ystol a dywedodd wrth Emrys, “mi dreiaf eto ar ôl cael fy ngwynt ataf,” a dyna a wnaeth, ac ymdrechodd yr eilwaith, ond methu eto. Ceisiodd am y trydydd tro, ac wedi cael nerth o rywle gallodd roi pen dwyreiniol y gyrdar yn ei le. Llwyddiant o’r diwedd.

Golygodd y job dipyn o strach inni, ac aeth rhan dda o’r prynhawn i’w chwblhau, a phan sylweddolodd Robin ar yr amser mi ddywedodd “rwyf angen mynd i fyny i gau fflodiat Llyn Bowydd rŵan,” a ffwrdd a fo ar ei daith hirbell.

Llyn Bowydd (blaen) a Llyn Newydd y tu ôl iddo (llun SabO)

 

 

Stori’r migwyn – cofiaf Robin yn dweud wrthym un tro pan oedd ar ei ffordd un bore i agor y llifddor yn Llyn Bowydd iddo ddod ar draws Boreugwyn (Brigwyn) yn hel migwyn (sef mwsog cors) nid ymhell o Lyn Fflags. 

Roedd Brigwyn a’i ben i lawr yn rhoi peth o’r migwyn mewn sach, a dyma Robin yn ei gyfarch – “Bore da Migwyn, hel brigwyn, ia ?” Sylweddolodd Robin, ar ôl ychydig gamrau, beth a oedd wedi ei ddweud wrtho, a dyma fo’n cywiro ei hun – “daria, fel arall yr oeddwn yn meddwl ei ddweud!”

- - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Ionawr 2022
Gallwch ddilyn cyfres Stolpia trwy glicio ar y ddolen isod (rhaid clicio Web View os yn darllen ar ffôn)