Atgofion a Chymeriadau!

Dwy noson ddifyr yn cau rhaglen 2024-25 Cymdeithas Hanes Bro Ffestiniog 

Cyfarfu’r Gymdeithas ar nos Fercher, Ebrill 9fed i wrando ar sgwrs ddifyr gan Steffan ab Owain, un o’n haneswyr lleol, ar y testun  Ddoe ni ddaw yn ôl? 

Roedd wedi paratoi cyflwyniad yn llawn o hen luniau'r ardal, lluniau oeddynt yn amlwg yn goglais cof y mwyafrif yn y gynulleidfa ac oedd yn fwy na pharod i wneud sylw a rhoi eu barn wrth ateb gofynion Steffan am eu cof o sawl llun. Noson felly o ddwyn ar gof ac yn ôl Steffan, cwestiwn ydy testun y sgwrs ac nid gosodiad, gan fod y ‘ddoe’ oedd yn y lluniau a ddangoswyd yn dychwelyd yn bur aml yng nghof pawb.  

Aeth Steffan â ni ar daith gan nodi'r hyn a gofiai ar hyn a wnaeth yn blentyn, fel chwarae rowlio teiars i lawr Rhiw Dolwen neu wrth ‘sledjo’ yn Nhalweunydd. Aeth â ni o Ddolwen i fyny i Danygrisiau ac yna nodi atgofion o’r cymunedau a’r strydoedd oedd rhwng post Tanygrisiau a safle’r hen gae ffwtbol lle mae ffatri Metcalfe ers canol 1950au. O ble daeth yr enw crand Haygarth Park tybed?

Chwarel yr Oakeley. Roedd gan Steffan atgofion o chwarae a gweithio yn y cylch fel nifer yn y gynulleidfa yn amlwg. Roedd Steffan wedi cael llawer o’i wybodaeth o’r traddodiad llafar trwy sgwrsio â phobl hŷn ac roedd ganddo gof rhyfeddol am bwy oedd yn byw ac yn ble.

Noson gartrefol a lluniau diddorol oedd yn rhoi cyfle i bawb lynu efo’r testun. 

Diolch i Steffan, mae ganddo wybodaeth anhygoel am ein hardal ac yn wir mae’n gyfeiriadydd penigamp i’r ardal ac yn amlwg wrth ei fodd yn rhannu ei wybodaeth. Ac mae’r nifer sy’n dilyn ac yn amlwg yn mwynhau, ei golofn fisol yn Llafar Bro, sef ‘Stolpia’, wedi dysgu dipyn am yr ardal dros y blynyddoedd. Diolch iddo felly am noson ddiddorol a gwerth chweil.

Nos Fercher, 21 Mai, traddodwyd sgwrs olaf tymor 2024-25 pan ddaeth un o'n haneswyr lleol gorau,
Vivian Parry Williams, i draddodi ar destun gogleisiol, sef Hogia'r Cwt Letrig - y bu ef ei hun yn un ohonynt am y rhan fwyaf o'i yrfa - o 1967 hyd at tua 1991. 

Roedd hynny cyn iddo fynd i Goleg Harlech ac ymlaen i'r Brifysgol ym Mangor ac ennill gradd mewn Hanes.

Y Cwt Letrig yn fan hyn oedd Pwerdy Tanygrisiau a agorwyd yn 1963 ac a newidiodd fywyd rhai o bobl ifanc y fro trwy gynnig cyflogaeth dda a lleol. Yr ‘hogia’ yma oedd ei gyd-weithwyr ... ac fel pob grŵp o weithwyr, ceid cymeriadau ffraeth a doniol gyda'u dywediadau slic, a'r holl gampau a thriciau oedd yn perthyn i'r fath o grŵp o gyd-weithwyr clos! 

Ymysg y grwpiau hynny’r oedd y chwarelwyr, hogia'r post a hogia Crosville - i enwi ond rhai yn Siniog.

Roedd creu llys-enwau weithiau yn grefft ac yn digwydd mewn chwinciad gyda ffraethineb y grwpiau gwaith hyn. Soniodd Vivian am nifer o gymeriadau ac roedd llun ganddo ar y sgrîn trwy gydol y ddarlith i ni gael gweld at bwy yr oedd yn cyfeirio ... llun a dynnwyd tua dechrau'r 1970au. Rhestrodd rai o'r campau a'r doniolwch, ond hefyd, roedd yn talu teyrnged i'r cymeriadau hynny fu'n rhan bwysig o'i fywyd - a chymeriadau yr oedd y mwyafrif yn y gynulleidfa yn eu hadnabod. 

Tua diwedd y sgwrs, talodd deyrnged i Goronwy Owen Davies (Goronwy Post), fel un o'r cymeriadau a ddylanwadodd arno fwyaf yn ystod ei gyfnod yn y Cwt Letrig. Noson ddifyr iawn.

Cyhoeddwyd ar y diwedd fod y tymor drosodd a thalwyd terynged i'r holl siaradwyr am roi i ni dymor mor amrywiol, addysgiadol a difyr. Apeliwyd am siaradwyr ar gyfer y tymor nesaf ... rhoddir gwybodaeth yn Llafar Bro tua mis Medi am amserlen Tymor 2025-26 ...rhowch eich bryd ar ymuno efo ni y tymor nesaf a bydd croeso i bawb wrth gwrs ... hen a newydd. T

Tecwyn Vaughan Jones

- - - - - -

Dwy erthygl a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifynnau Mai a Mehefin 2025