Bwrw Golwg a Lloffion

Cyfres achlysurol yn edrych ‘nôl ar rai o gymeriadau a sefydliadau hanesyddol ein bro. Y tro hwn, detholiad o erthyglau gan Clifford Jones, ac W.Arvon Roberts.

Richard Jones. Ap Alun Mabon.
Clifford Jones. 
 

Ganwyd Richard Jones ym Mryntirion, Glanypwll, Blaenau Ffestiniog yn 1903, yn fab i Alun Mabon Jones. O’i ddyddiau cynnar dioddefodd o iechyd bregus iawn. Gyda’i ddiddordeb yn y gynghanedd enillodd lawer o gadeiriau trwy ledled Cymru.

Roedd yn frawd yng nghyfraith i fy mam, felly yncl Dic oedd o i mi. Bu farw ym 1940 pan oedd ond 37 mlwydd oed a minnau o ddeutu dwy flwydd a hanner pryd hynny. Mae gennyf gof plentyn o eistedd ar ei lin wrth ffenestr y tŷ ac edrych allan pan oedd yn fy ngwarchod, ac yn canu ‘Gee ceffyl bach yn cario ni’n dau’. Cof pleserus iawn.

Mae rhywfaint o’i farddoniaeth i’w gweld yn ei gyfrol goffa, sef Gwrid a Machlud (1941).

Ap Alun Mabon.
Drwy ei boenus oes drybini – y bedd
Aeth a’i boen a’i dewi;
O’i hael fro fe hawli fri
Un cawr ymysg ein cewri.

--------------------------

LLOFFION FFESTINIOG
W. Arvon Roberts.

1776
Dywedir i ffarmwr yng nghymdogaeth Ffestiniog farw yn 1766, yn 105 oed, yr hwn o’i wraig gyntaf, a gafodd 30 o blant; o’i ail wraig 10; ac o ddwy ddynes arall y bu’n godinebu â hwy, 7 o blant. Roedd ei fab hynaf  81 mlynedd yn hŷn na’r plentyn ieuengaf.

Roedd 800 o’i hiliogaeth yn bresennol yn ei angladd. Gofynnai un o’r enw John E. Jones, Penybont, yn yr adran Ymholiadau, yn y cylchgrawn ‘Golud yr Oes’, yn y flwyddyn 1889, am enw yr hen ffarmwr, ac enw’r ffarm roedd yn byw ynddo, ynghŷd ac unrhyw fanyion pellach. Yn anffodus, er chwilio a phori sawl cyfrol o’r cylchgrawn hwnnw, ni chafwyd unhryw ateb gan neb.

1843
Dydd Gwener, Mawrth 24, fel yr oedd Robert Roberts, Dolau Dywenydd, yn tywallt pylor i’r graig yng ngwaith llechi Samuel Holland, ger Ffestiniog, cydiodd y pylor dân rhywsut nas gwyddai neb yn iawn sut, nes chwythwyd ef i fyny amryw lathenni i ffwrdd, a disgynnodd yn ôl ar ei ben ar y graig, a bu farw yn y fan. Roedd yn aelod gyda’r Methodistiaid ym Metws y Coed; ac ystyrid ef bob amser yn addurn i’w broffes, yn siriol a difyr ei gyfeillach, ac yn gerddor rhagorol.
---------------------------------------

Cyhoeddwyd yn wreiddiol yn rhifyn Gorffennaf 2016.
Dilynwch gyfres Bwrw Golwg efo'r ddolen isod neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.