Y Golofn Werdd -Slumod!

Un mewn cyfres o erthyglau amgylcheddol a drefnwyd gan brosiect Y Dref Werdd, y tro hwn o rifyn Medi 2010.

YSTLUMOD YN ERYRI gan Kate Williamson
Maen debyg bod ystlumod ymysg y mwyaf anghyfarwydd ond diddorol o'r holl grwpiau o famaliaid. Ond eto mae'n debyg mai nhw sy'n dod i gysylltiad fwyaf â phobl, a hyd yn oed yn rhannu ein cartrefi.

Er eu bod nhw yn edrych ac yn ymddwyn yn hollol wahanol i bobl, mae ystlumod a phobl yn perthyn i'r un teulu o anifeiliaid - y mamaliaid. Mae gennym i gyd groen blewog (rhai yn fwy nag eraill!), yn geni epil byw sy'n bwydo ar lefrith y fam ac mae gennym waed cynnes.

Mae 16 math o ystlum ym Mhrydain, a tua 14 ohonynt i'w cael yma yn Eryri. Mae'r rhain yn amrywio o un o'n mamaliaid lleiaf, yr ystlum lleiaf -y 'pipistrelle', sydd ddim ond yn pwyso gymaint â phisyn punt, i fyny i'r ystlum mwyaf - y 'noctule' sydd tua'r un maint â bochdew. Mae pob un math o ystlum ychydig yn wahanol i’w gilydd, maent yn bwydo ac yn byw yn eu ffordd arbennig eu hunain. Yng Nghymru, mae pob un ystlum yn bwydo ar bryfaid, ond mewn rhannau eraill o'r byd mae yna ystlumod sydd yn bwydo ar ffrwythau, pysgod a hyd yn oed gwaed!

Ystlumod yw'r unig famaliaid sy'n hedfan. Dychmygwch fod eich bysedd mor hir a'ch corff chi, gyda chroen yn ymestyn rhwng pob bys ac yna allan o'ch ochr reit lawr at eich ffêr, Mi fyddai gennych 'ddwylo-adenydd', tebyg iawn i ystlum.

A wyddoch chi fod yr ystlum lleiaf yn bwyta'r gwybed bach sydd i'w gweld mor aml yn ein gerddi? Mae un yn gallu bwyta hyd at 3000 0 wybed bach mewn noson. Dyma'r union math 0 anifail hoffwn i gael yn fy ngardd i!

Yn lle dibynnu ar eu llygaid i ffeindio'r pryfetach, mae ystlumod yn gweiddi mewn llais main -rhy fain i'n clustiau ni eu clywed- ac yna'n clustfeinio am yr atsain sydd yn sboncio'n ôl o'i ysglyfaeth. Mae'r 'llun sain' maent yn ei dderbyn yn ôl mor fanwl gywir, maent yn gallu darganfod mosgito bychan yn hedfan mewn ystafell fel y fagddu heb daro i mewn i unrhyw beth arall.

Mewn gwledydd fel Cymru, mae ystlumod yn gaeafgysgu, sydd yn golygu eu bod yn mynd i gysgu o gwmpas mis Hydref hyd at y gwanwyn. Maent yn gaeafgysgu mewn llefydd sydd yn aros yn oerllyd, gan leihau gwres eu corff fel eu bod nhw yn gallu para'n fyw ar lai o fwyd a dim ond deffro bob hyn a hyn i yfed neu i symud i rywle arall.

Yn ystod yr haf, pan maent yn effro ac yn geni rhai bach mae arnynt angen rhywle cynhesach. Mae rhai ystlumod yn byw mewn tai yn ystod yr haf ac eraill mewn tyllau mewn coed. Mae o'n bosib eich bod chi yn rhannu eich cartref chi gydag ystlumod a ddim yn ymwybodol ohono. Gallant fyw mewn bylchau bychan rhwng y teils ar y to neu yn yr atig.

Beth fedrwch chi wneud i helpu ystlumod?
Plannwch flodau a llwyni sydd yn denu pryfaid a gwyfynnod.
Gosodwch flychau ystlumod yn eich gardd.

Os ydach yn ffeindio lle mae ystlumod yn clwydo, gadewch i rywun fel Grŵp Mamaliaid Eryri wybod ond peidiwch a'u cyffwrdd. Mae ystlumod wedi'i diogelu gan y gyfraith, mae angen trwydded arnoch i ymyrryd â nhw ac mae rhai yn gallu cario heintiau.

Chwiliwch am fanylion cyswllt Grŵp Mamaliaid Eryri neu Grŵp Mamaliaid Gwynedd ar y we.