Lloffion o'r Wladfa

Parhau'r gyfres yn nodi canrif a hanner ers taith y Mimosa i greu gwladfa Gymreig yn Ne America. Y tro hwn, rhan o erthygl W. Arvon Roberts, o rifyn Mai.


Y ‘CYRNOL JONES’ o BATAGONIA

Ganwyd Robert E. Jones (Y ‘Cyrnol Jones’) yn Fuches Wen, Blaenau Ffestiniog yn 1850. Ymfudodd i’r Wladfa pan oedd yn ŵr ifanc. Ysgrifennodd amryw o straeon dan yr enw ‘Cyrnol Jones’ gan y credai y buasai’r enw’n apelio mwy at blant Cymru.

Wedi bod yn gweithio’n y chwarel am gyfnod, aeth i weithio mewn siop ym Manceinion, ac yna daeth i gysylltiad â’r mudiad Gwladfaol, ac yn 1871, ymfudodd yntau i Batagonia. Bu’n athro a blaenor yn Seion (M.C.), Bryn Gwyn, Y Wladfa. Ysgrifennodd nofel, ‘Miriam y Gelli,’  a gyhoeddwyd yn ‘Cymru’ O.M. Edwards yn ystod 1896-97, a rhwng blynyddoedd 1896-1902, cyhoeddodd straeon yn ‘Cymru’r Plant’. Straeon am lewod a chŵn ac estrys, a rhai am Indiaid a llofruddion a phobl od a ysgrifennai amdanynt.


Bu farw ar Orffennaf 14eg, 1913 yn 63 oed. Tynnwyd y llun ohono ef a’i ŵyr bach, Gerallt Owen, (mab i Mr a Mrs J.O. Evans), ychydig cyn ei farw.

Yn yr un cartref ag y magwyd Gerallt y cartrefai Arthur Hughes, B.A. (1878-1965) gynt o Bryn Melyn, ger Harlech, un a fu am gyfnod yn was i’w ewythr mewn melin yno.

Roedd yr ewyrthr hwnnw’n fab i Annie Harriet Hughes (Gwyneth Vaughan, 1852-1910), y nofelwraig o Dalsarnau. Collodd Arthur Hughes ei iechyd ac ymfuodd i’r Wladfa yn 1911, priododd â Hannah, gwraig weddw a merch ‘Erw Fair’ (yn ardal Treorci o’r Wladfa) yn Ionawr 1918, a magodd ddwy o enethod a ddaeth yn feirdd da. Enillodd un ohonynt, Irma Hughes de Jones, Gadair Eisteddfod y Wladfa yn 1946 -  y ferch gyntaf i gyflawni’r gamp honno.

Yn 1913, dechreuodd Arthur Hughes gyhoeddi ysgrifau byrion yn ‘Y Drafod’, (y cyfuniad o ‘bapur newydd’ a ‘chylchgrawn llenyddol’ a gyhoeddwyd gyntaf ar Ionawr 17eg, 1891 - yn Y Wladfa). Bu’n olygydd dwy flodeugerdd bwysig, sef ‘Cywyddau Cymru’’(1909) a ‘Gemau’r Gogynfeirdd’ (1910), ac yn ddiweddarach, cyhoeddodd ysgrifau ar gynnwys y Koran a llenyddiaeth Rwsia. Ond ei gymwynas pennaf i’r Wladfa oedd ei waith fel beirniad llenyddol.


LLUN: ‘Cyrnol Jones’ a’i ŵyr, Gerallt Owen. O gasgliad yr awdur.  
-----------

Dilynwch y gyfres trwy glicio ar ddolen 'Patagonia' neu 'Y Wladfa' isod.