Stolpia- Y Nadolig

COEDEN NADOLIG

Er bod yr arferiad o addurno'r Goeden Nadolig yn dyddio’n ôl i’r 16eg Ganrif yn rhai o wledydd Ewrop, megis Yr Almaen, Estonia a Latfia, ni ddaeth y ffasiwn hwn yn boblogaidd ym Mhrydain tan yr 1840au, a than y cyflwynodd y tywysog Albert, gŵr y frenhines Fictoria, yr arferiad ym mhalasdai y teuluoedd brenhinol. Pa fodd bynnag, cydiodd y traddodiad ymhlith y cyfoethog drachefn, ac o fewn dim o amser roedd y werin bobol wedi’u dilyn.

Ond, tybed pa bryd y daeth yr arferiad i blwyf Ffestiniog? Wel, efallai y bydd yr aralleiriad hwn o’r North Wales Chronicle yn ateb y cwestiwn:

Ar ddydd Gwener 25, Ionawr 1861 cynhaliwyd yr Ŵyl Coeden Nadolig gyntaf a welwyd yn Ffestiniog yn Ysgol Genedlaethol Ffestiniog a Maentwrog (h.y. Ysgol Penrallt Goch). Addurnwyd yr ystafell Ysgol ar raddfa eang dan oruchwyliaeth merched o’r gymdogaeth, a phan ddaeth tywyllwch y noswaith arddangoswyd coeden nobl a osodwyd y tu ôl i’r llenni wedi eu haddurno ag anrhegion gan ryfeddu’r plant. Roedd oddeutu cant o blant yno i gyd, a phob un yn llygad-dystion i achlysur nas gwelwyd ei debyg o’r blaen.Ymatebodd y plantos wrth ei gweld trwy glapio eu dwylo yn eiddgar. Wrth gwrs, roedd amryw o bwysigion yr ardal yn bresennol, megis teulu’r Rheithordy, teulu Casson, Blaen y Ddôl, teulu Chessell, Penmount, ayyb. Cafodd y plant anhregion, te a theisennau, yng nghwmni’r gwahaddedigion, a diwrnod gwerth i’w gofio.

Y mae hi’n edrych yn debyg iawn mai yn ein haddoldai yr arddangoswyd y rhai cynharaf yn ein bro. Dyma enghraifft o’r 1880au. 

Coeden Nadolig. Prydnawn ddydd Sadwrn diweddaf, yn Assembly Room, Blaenau, dangosid coeden Nadolig, er budd i eglwys y Bedyddwyr (Calfaria), i leihau y ddyled drom sydd ar yr addoldy. Yr oedd yno dair coeden yn llawn o anrhegion yn ôl gwerth y tocynau. (Baner ac Amserau Cymru, 29 Rhagfyr, 1886).

Erbyn yr 1950au roedd bron pob tŷ yn yr ardal efo coeden Nadolig o fath a cheid rhai mewn te partis ar gyfer y plant yn y capeli a’r ysgolion a chan wahanol gymdeithasau y fro. Dyma un enghraifft:

Plant gweithwyr Chwareli Oakeley a Lord yn cael te parti Blwyddyn Newydd yng Ngwesty’r Frenhines (Y Queens) yn 1956 a’r goeden Nadolig yn y cefndir.

 

EISTEDDFODAU'R NADOLIG

Bu Eisteddfodau’r Nadolig yn boblogaidd iawn ar un adeg yn ein hardal, yn enwedig yr un gan yr Annibynwyr. Nid yn unig y cynhelid rhai yn ein haddoldai a’n neuaddau, byddid yn cynnal rhai yn ein chwareli, hefyd. Dyma ambell enghraifft o’r blynyddoedd 1879 ac 1910, gyda’r Awdl Bryddest yn un o’r prif gystadlaethau yn yr eisteddfodau.

Sylwer ar ffugenwau’r ymgeiswyr yn y gystadleuaeth,- y mae sawl un digon digrif yn eu plith ac oni byddai’n braf cael gweld eu cynnyrch ? Credaf i rai o’r eisteddfodau hyn barhau hyd at yr 1940au, os nad yn ddiweddarach. Tybed a yw rhai o’n darllenwyr yn cofio mynychu rhai ohonynt ac yn gallu rhannu eu hatgofion am yr hyn a ddigwyddai ynddynt? 

O.N. - Diolch i bawb sydd wedi cymryd diddordeb yn y golofn tros y flwyddyn. Gobeithio cewch chi i gyd. NADOLIG LLAWEN a LLAWER OHONYNT
- - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Rhagfyr 2024