Gwynfyd -natur yr hydref

Erthygl arall o'r gyfres am fywyd gwyllt a chrwydro'r fro.
Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Hydref 1997, yr olaf yn y gyfres.

Fel fi dwi'n siwr fod llawer wedi mwynhau cacen blât fwyar duon bellach, a dwi wedi bod yn ddigon lwcus i dderbyn pot o jam eirin duon bach blasus iawn eto eleni, yn ogystal â madarch gwyllt o Gwm Prysor.

Gall hyn ond golygu un peth wrth gwrs, - ydi, mae'r haf drosodd!

Mae'r dail eisioes wedi dechrau cochi ar goed castanwydd y meirch Bronturnor (Maentwrog) a chyn hir mi fydd y coed i gyd yn crino hefyd. Siomedig y bu hi am löynod byw acw yr haf yma, ac oni bai am yr ychydig ddyddiau cynnes a gafwyd ym mis Medi, mi fyddai wedi bod yn ddigalon iawn.

Ar ddydd Sul, y 7fed o Fedi cododd yr haul i ddenu ieir bach yr haf allan o'r diwedd ac 'roedd degau yn torheulo ar gerrig wal y tŷ ac yn bwydo ar flodau piws y buddleia. Roedd dau was neidr gwahanol, y picellwr cyffredin a'r gwesyn glas hefyd yn hedfan yn ôl-a-'mlaen yn awdurdodol a gorffwys o bryd i'w gilydd ar y twmpath coed tân.

Ar dalcen y stryd mae pwt o ardd ac ar bob pen iddo y p'nawn bwnnw oedd robin goch, y ddau am y gorau yn canu i'r byd a'r betws. Waeth be ddywedith neb am rinweddau adar yr haf, mae'r hen robin efo ni drwy'r gaeaf, yn aml yn canu yn yr hwyr a ben bore. Hefyd yn yr ardd, yn ddyddiol mae'r fwyalchen, sy’n manteisio ar ffrwythau'r perthi. Yma mae'r ddraenen wen, ysgawen a cotoneaster yn drwm o aeron yn ogystal â'r eirin duon a'r mwyar, i gyd o fewn llatheni i'w gilydd.

Ac mae'r titws bellach wedi dechrau dod yn rheolaidd i weld os oes cnau neu friwsion wedi eu rhoi a11an iddyn nhw. Mae'r eiddew yn blodeuo ar byn o bryd hefyd ac yn ffynhonnell bwysig o fwyd i gannoedd o wenyn, cacwn a phryfetach eraill. Yn eu tro, mi fydd y blodau rhyfedd yma yn troi yn aeron du a fydd yn fwyd nes ymlaen i sawl aderyn.

Rhywbeth arall dynnodd fy sylw oedd y lindys a welir yn y llun.

Lindys gwalchwyfyn yr helyglys ydyw, creadur digon dychrynllyd, tua 3 modfedd o hyd ac arno 2 bar o lygaid ffug sy' n chwyddo pan mae dan fygythiad er mwyn dychryn darpar fwytwyr!

Mae ar y lindys hefyd bigyn miniog ar ei ben ôl sydd yn nodweddiadol o'r teulu yma.

Croesi llwybr oedd y lindys oddi wrth yr helyglys y bu’n fwyta, mwy na thebyg er mwyn paratoi am ei drawsnewidiad i chwiler. Mae'r gwyfyn hyfryd pinc a gwyrdd yma i'w weld yn yr haf yn bwydo ar flodau gwyddfid tra ar yr adain. [Llun mewn erthygl o fis Awst]

---------------------------------------------
 Lluniau PW.
Awdur cyfres Gwynfyd oedd Paul Williams. Dilynwch y gyfres gyda'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.