Y Cymdeithasau Hanes

Ychydig o newyddion o'r cymdeithasau, wedi eu haddasu o golofnau cymunedol rhifyn Mawrth 2015..
 

Cymdeithas Hanes Bro Ffestiniog
Ar nos Fercher Chwefror 18fed Vivian Parry Williams oedd y gŵr gwadd yng nghyfarfod y Gymdeithas Hanes a’i destun oedd “ Hanes Pwerdy Maentwrog”. Defnyddiodd  sleidiau i ddangos datblygiad y pwerdy ac yr oeddynt yn gymorth mawr i ni werthfawrogi beth a gyflawnwyd. Dechreuwyd ar y gwaith yn 1924 a’i orffen yn 1928 gyda 600 o weithwyr ac yr amser hynny yr argae oedd yr un fwyaf o goncrit yn y wlad. Yr oedd cynnyrch y pwerdy yn ddigon ar y pryd i ddiben Gogledd Cymru gyfan.

Cafodd adeiladu'r pwerdy a Llyn Traws effaith go helaeth ar ddiwylliant yr ardal gyda 25 o ffermydd a nifer o dai ddiflannu o’r golwg. Un adeilad enwog a foddwyd dan ddŵr y llyn oedd Pandy'r Ddwyryd, hen gartref  Lowri William a ddaeth a Methodistiaeth i’r ardal.

Clywsom lawer am drafferthion efo’r llyn, fel yr oedd yn amharu ar lwybrau cyhoeddus yr ardal. Yn y diwedd gorfu i’r adeiladwyr godi pont  dros rhan o’r llyn ac yr oedd hyn yn arbed llawer ar daith plant ysgol Trawsfynydd oedd yn byw'r ochr arall i’r llyn o’r pentre.

Yr oedd llawer o holi Vivian ar y diwedd a diolchodd Eifion Jackson iddo am noson mor ddiddorol ac addysgiadol. Cynhelir y cyfarfod nesaf ar Fawrth 18fed pryd y disgwyliwn Ellis Roberts, Dolwyddelan, i sôn am y “Mieri Lle Bu Mawredd”.

Cymdeithas Hanes Bro Cynfal
Cyfarfu’r aelodau yn y Caban ar nos Fercher, Chwefror 4ydd pan ddaeth Gareth Tudor Jones atom. Llywyddwyd y noson gan Nesta, ac roedd yn braf gweld cymaint wedi dod allan ar noson oer iawn. Croesawodd Nesta wyneb newydd atom, sef Gwyn Heason sydd yn byw’n rhannol yn Nhynymaes ac wedi dysgu Cymraeg, gan obeithio y daw hi atom eto.

Cafwyd noson ddiddorol gan Gareth yn dilyn sgwrs a gafodd yn yr Arddangosfa Hanes yn y Blaenau pan fu Americanes yn ceisio dilyn hanes hen berthynas iddi a adawodd Blaenau i ddilyn y Mormoniaid yn Ninas y Llyn Halen. Enw’r gŵr oedd Dafydd Roberts, ac roedd yn daid i Bryfdir ac hefyd yn perthyn i J. Glyn Williams. Daeth Dafydd Roberts i weithio yn y chwarel a chadwodd ddyddiadur sy’n rhoi hanes manwl o ddyfodiad cenhadon Mormoniaid yn dod i’r Blaenau yn 1840 gan sefydlu eglwys fechan o tua 40 yn yr hen felin yn Rhydsarn. Gadawodd Dafydd Roberts a’i deulu am America gan gael taith erchyll cyn cyraedd Utah, yn 1856. Roedd Gareth wedi’i gyfareddu gan yr hanes ac wedi gwneud gwaith ymchwil manwl, a llwyddodd i’n cyfareddu ninnau gyda’r hanes.

Fforwm Plas Tanybwlch
Bu dau fab yng nghyfraith y diweddar Emrys Evans yn cydweithio er mwyn difyrru'r aelodau yng nghyfarfod diwedd Chwefror. Evan Dafydd Roberts, Cae Clyd, oedd wedi dethol sleids o gasgliad anferth Emrys, ac yn cyflwyno'r hyn a welwyd yn y lluniau; a Gareth T. Jones, Pwllheli, oedd wedi trosglwyddo'r delweddau i'r taflunydd digidol. Cafwyd lawer o drafod ar y lluniau, ac roedd croeso arbennig i'r lluniau dwbl, lle'r oedd Dafydd wedi dychwelyd i leoliad ambell lun er mwyn cymharu'r golygfeydd rwan a chynt.

Y Gymdeithas Undebol, Trawsfynydd
Ar nos Lun y 9fed o Chwefror yn festri Moreia, cawsom hanes cynnar Clwb Ffermwyr Ieuainc Bronaber gan Mr Ifan Tudor – sgwrs seiliedig ar ei draethawd buddugol yn Eisteddfod Llawrplwy a Phenstryd 2014.
Cwis hwyliog gan Gretta a Tom Ellis gafwyd ar Chwefror y 23ain lle roedd cwestiynau amrywiol ar nifer o bynciau.  Diolchwyd iddynt gan y llywydd Mrs Elen Davies.