Ceir llawer o enwau yn ymwneud â brwydrau a rhyfeloedd yn ein hardal. Un enghraifft yw'r enw Saesneg ar Fwlch y Gorddinan, sef Crimea Pass. Credaf i'r lle hwn gael ei enw ar ôl Rhyfel y Crimea (1854-56) ond ni fedraf hyd yn hyn, gael hyd i ddim byd i ategu fod yr enw wedi ei fabwysiadu ar y bwlch.
Nac ar y dafarn a godwyd yno -yn dilyn gorffen y ffordd yn 1852- chwaith. O beth rwyf wedi gasglu, yr enw ar y dafarn o tua 1856 ymlaen oedd Llywelyn (neu Llewelyn) Arms, ac nid y Crimea Inn fel y tybia llawer. Yn wir, methais a gweld unrhyw gyfeiriad at yr enw Crimea mewn papurau o'r 1860au a'r 1870au.
Felly sut cafwyd yr enw hwn ar y lle? Ai enw enw byrhoedlog ar y dafarn oedd 'Crimea', a'i fod wedi newid o fewn ysbaid i Llywelyn Arms? Ac efallai bod yr enw Crimea wedi aros ar dafod y werin hyd heddiw... Awgrymodd rhywun wrthyf efallai mai nafis a weithiai ar y twnel mawr a ddechreuodd ei galw wrth yr enw hwn oherwydd yr holl ymladd a fyddai yno!
Diolch i’r cyfaill Gruff Jones, Cae Clyd am fy atgoffa o lun tafarndy’r Crimea gan Francis Wynne-Finch a dynnwyd yn 1870. Hefyd, diolch i’r Br. Collwyn Jones, Ffordd Cwmbowydd am dynnu fy sylw at y bennod ar hanes y dafarn yng nghyfnod ddiweddaraf I. Wynne Jones, ‘Gold, Frankenstein and Manure’. Cofiais innau ar ôl ysgrifennu’n strytyn uchod amdano fy mod wedi derbyn hanesyn diddorol am y lle rai blynyddoedd yn ol gan y Br. Trefor Davies, Minffordd, ac felly, chwiliais drwyddo er mwyn gweld pa enw a ddefnyddiwyd gan yr awdur gan ei fod yn dyddio o 1868, ond wedi ei ysgrifennu’n wreiddiol oddeutu 1861. Dyma fras-gyfieithiad o’r hanesyn, rwan:
‘Mae chwareli llechi, neu slabiau, yn yr ardaloedd cyfagos, ond am rai milltiroedd ni welsom ond un tŷ, - tafarn o’r enw ‘Crimea’, ac os yw’r adroddiadau amdani hi yn wir, (er nad ydynt yn gwneud pob tro) nid yw’r lle gorau am letygarwch a chroeso. Druan ohonynt! ... beth bynnag yw eu gwendidau mae’n rhaid eu hedmygu am fyw mewn ffasiwn le, yn enwedig drwy dymor y gaeaf.’Ie, Crimea yw’r enw a ddefnyddiwyd ganddo. Felly, mae’n dal yn ddirgelwch i mi sut yr oedd y ddau enw, sef ‘Llewelyn Arms’ a ‘Crimea’ yn cael eu defnyddio am yr un lle ar yr un adeg ... os nad oedd yr enw gwreiddiol wedi ei ddiddymu ar ôl ychydig flynyddoedd, ond yn dal mewn arfer gan y werin, fel y dywedais o’r blaen. Pwy all daflu mwy o oleuni ar y mater?
--------------------------------------------
Ymddangosodd yn wreiddiol (heb y llun) yn rhifynnau Mai a Gorffennaf 1998.
Dilynwch gyfres Steffan efo'r ddolen STOLPIA.
---
Cyfrifiad 1881-Crimea Hotel.
ReplyDelete