Sgotwrs Stiniog -tymor y cogyn

Erthygl o'r archif, gan y diweddar Emrys Evans.

A ninnau yn nhymor y 'cogyn' unwaith eto, hwyrach y byddai rhyw sylw neu ddau arno o ddiddordeb.

Mewn pwt o sgwrs a gefais â chyfaill yn nyddiau olaf mis Ebrill*, dywedodd wrthyf ei fod wedi bod yn pysgota yn Llyn y Morwynion yn gynharach yn y mis, a'i fod yn credu iddo weld un neu ddau o'r cogyn ar y dŵr.

Gan na fedrodd gael yr un i'w law er mwyn bod yn sicr mai dyna a welodd, ei gwestiwn ydoedd, Ydi'r cogyn i'w weld mor gynnar â chanol mis Ebrill? Yr ateb yn syml yw, ydi.

Mae dau fath gwahanol o gogyn i'w gweld ar ein llynnoedd ni yn ystod misoedd Ebrill a Mai, neu ar rai ohonynt, beth bynnag, a'r rheini yw y cogyn coch a'r cogyn brown (fe'i gelwir hefyd yn gogyn gwineu). Y cogyn coch yw y mwyaf niferus a chyffredin o'r ddau, ac mae hi'n mynd yn fis Mai arno ef yn dod i'r golwg.

Pryfaid cogyn wedi deor o Lyn Gamallt -llun gan Pierino Algieri, o dudalen Facebook Cymuned Llên Natur.

Tydi'r cogyn brown ddim mor niferus, a gellir ei weld ef yn eithaf cynnar ym mis Ebrill.Gwn ei fod i'w weld yn Llyn y Morwynion, ac hefyd yn Llyn Conwy a Llyn y Manod. Fe'i gwelais yn Llyn y Manod mor gynnar a'r 6ed o Ebrill yn y flwyddyn 1946.Mae y ddau fath yma o gogyn yn bur debyg i'w gilydd o ran maint a lliw, y cogyn brown ryw ychydig yn fwy.

Y ffordd orau i wahaniaethu rhwng y ddau yw edrych ar y ddwy adain fach sydd ym môn y ddwy adain fawr. Mae adain fach y cogyn coch yn olau eu lliw ac i'w gweld yn o eglur yn erbyn y ddwy adain fawr, sy'n dywyllach eu lliw, tra bo adain fach y cogyn brown yr un lliw â'i adain fawr, ac felly nid yw'n hawdd eu gweld.

Yn ôl fel rwy'n deall dim ond yn gymharol ddiweddar y mae'r cogyn brown wedi cael enw cyffredin**, sef yn niwedd y 1960au pan ddaeth llyfr John Goddard, 'Trout Flies of Still Waters' o'r wasg. Cyn hynny wrth ei enw gwyddonol yn unig yr oedd yn cael ei adnabod. Mae hwnnw yn un a thipyn o waith cael y tafod o'i gwmpas, ac o waith cofio arno - 'Leptophlebia marginata'.

I wneud corff y cogyn brown neu gorff ei nimff, fe dybiwn i y byddai blewyn cochddu cystal, os nad gwell, na'r un arall. Dyma batrwm pluen pan ddaw'r cogyn brown ar y dŵr:

Bach - Maint 12.
Cynffon - 3-4 corn oddi ar war-coch-ceiliog tywyll.
Corff - Gwlan cochddu, a chylchau o weiar aur fain amdano. Peidio a gwneud y corff yn drwchus.
Traed - Gwar-coch-ceiliog tywyll.
Adain - Ceiliog Hwyad.

Beth am rai o lynnoedd eraill yr ardal - Barlwyd, Bowydd, Dubach a Chwmorthin, er enghraifft? Pa mor gynnar yn y tymor pysgota y gwelwyd y cogyn arnynt hwy neu o gwmpas eu glannau?

--------------------------


*Ymddangosodd yn wreiddiol fel rhan o erthygl hirach yn rhifyn Mehefin 2003.

** sepia dun ydi'r enw cyffredin Saesneg.

Dilynwch y gyfres efo'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde 
(defnyddiwch web view ar ffôn)