Ffermydd Bro Ffestiniog -3

Cyfres Les Derbyshire.

Ar ol crwydro o Dalywaenydd i Danybwlch ac yn ol i Dyddyn Gwyn, symudwn ymlaen i gyfeiriad Plas Tanymanod, ac wedyn Ty’n Drain, Pen y Bryn, Pen Cae a'r Fuches Wen, tyddynnod i bob pwrpas.

Yn gyfagos, ac i lawr y dyffryn, mae fferm Cwm Bowydd: hon mae'n debyg yw ffarm fwyaf y cylch.  Ffarm ddefaid a gwartheg, â digon o dir pori ynddi, mae yn debyg iddi hefyd fod y ffarm hynaf y cylch a dywedir i'r tŷ gael ei adeiladu yn y 15fed ganrif.

Yn ôl i'r Manod ac fyny'r ffordd i Gae Clyd, cawn Tanybwlch a oedd yn cynnwys dau dŷ; nid oedd y rhain yn ffermydd ond ʼroedd stablau tu cefn iddynt.  Morris Jones, ei wraig  a'i ddau blentyn, Stanley a Ted oedd yn byw yn rhif dau.  ʼRoedd ‘Moi Tanybwlch’, fel ei adnabyddir,  yn arbenigwr ar geffylau a chredaf ar un cyfnod yr oedd yn gweithio yn y chwarel gyda'r ceffylau.  Ceffylau oedd ei fyd, hardd oedd gweld  ei waith adeg y cymanfaoedd  pan oedd y ceffylau'n cael eu haddurno, a'r plant yn eistedd yn y lori - golygfa gwerth ei weld.  Mae’n hawdd deall pam fod ei fab, Ted Breeze Jones, yn naturiaethwr.  

Nepell o Danybwlch, ac ar y brif ffordd, mae Tŷ Gwyn, lle oedd y stablau tu cefn i'r adeilad. Tebygrwydd eto mai ceffylau at wasanaeth y chwareli a oedd yno, lle’u defnyddwyd i dynnu wageni o'r twll i'r felin.

Wedyn dilyn y ffordd i ben draw Cae Clyd, mae Bron Manod, fferm ddefaid eto gyda 'chydig o wartheg ac un ceffyl.  John Davies oedd y perchennog - dyn cyfiawn a gonest, 'roedd effaith y Rhyfel Fawr arno a bu'n dioddef o be elwid yn ‘Trench Foot’, clwyf a oedd yn boen i lawer o hen soldiwrs wedi gorfod sefyll mewn dŵr yn y ffosydd am gyfnodau hir.  

Ymlaen i Fryn Eithin: y teulu Thomas oedd yn byw yno, tyddyn arall.  Y gŵr yn y chwarel,  'roedd mab y ffarm, Ceredig, yn cyd oesi a fi yn ysgol y Manod.  Ffordd drol annifyr oedd yn cysylltu'r ffarm, a hefyd i'r ffarm fechan gyfagos sef Cae Canol; sut yr oeddynt yn cael bywoliaeth ynddi nis gwn.  Yn anffodus ʼroedd gan Bob nam ar ei leferydd, a byddan ni, y plant, yn mynd ato yn yr haf i chwarae a helpu efo'r cynhaeaf gwair.  Cyfagos i'r ffarm oedd ffarm y Tryfal yng ngylch Llan Ffestiniog.

I’r dde o Bron Manod mae dwy ffarm, sef Cae Du a Frondirion, ffermydd bach a'r gwŷr yn y chwarel.  Ffordd drol oedd yn eu cysylltu nhw a'r brif ffordd ger Rhiwlas, ac yr oedd rhaid croesi'r rheilffordd a honno heb arwyddion, a gorfod fod yn ofalus pan yn croesi gyda throl a cheffyl. ----------------------------------------


Dyma ail hanner y bennod a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mawrth 2018.
Dilynwch y gyfres efo'r ddolen 'Ffermydd Bro Ffestiniog'.

Llun -Paul W