Troedio’n Ôl

Darn o golofn John Norman, o rifyn Mehefin 2012

Yn y dyddiau gynt, byddai’r tyddynwyr yn cario menyn a wyau i’w gwerthu’n y ‘llan.’ Cyn y rhyfel, cofiaf ein teulu ni’n cael bendith o hyn. Roedd Janet, chwaer Anti Nel drws nesaf yn byw ar fferm fechan Pen Rhos - rhyw dair milltir o’r pentref ar gyrion tir mynyddig y Rhinogydd. Byddai ei merch hynaf, Eleanor, yn cerdded dros y tir diarffordd i ddal bws i Ddolgam ac wedyn dros Rhiw Cefn i’r Stesion. Cofiaf ei sirioldeb hyd heddiw,  a blas hyfryd y menyn a’r patrwm blodau ar ei wyneb.

Byddai ymweliadau Mam a minnau efo Anti Nel i Ben Rhos ar dywydd hafaidd yn bleser di-ben draw ar waethaf y siwrnai flinedig. Cawsom groeso arbennig yno ... a’r ddwy ferch ifanc arall, Catrin a Lisa, yn ein swyno wrth ganu penillion i dannau’r delyn fawr. Roedd Janet ac Anti Nel yn chwiorydd i Jini Dolgam, sy’n dal yn Traws heddiw, a bellach yn ei naw- degau. Mae ei merch hithau, Janet Simcox, archifydd o fri, yn cadw’r enw teuluol  ‘Janet.’ Byddai teulu Pen Rhos yn groesawgar iawn tuag at blant, gan iddynt gael profiad o golli un bachgen mewn damwain, ac yn gwybod felly am bwysigrwydd plentyndod. Pleser i mi oedd cerdded gydag Ifan, mab Pen Rhos i fyny at y ‘Grisiau Rhufeinig’  a’m dychymyg ifanc yn chwarae ar atsain y creigiau.

Safai’r grisiau cyntefig yma tua milltir o’r fferm ... i’r dwyrain o’r Rhinog Fawr ... trwy Fwlch Tyddiad, a rhedai dan Garreg y Saeth.. Hen lwybr ydyw yn llwyr ar wahân i lwybrau Drws Ardudwy sydd rhwng y ddau Rinog. Yn ein iaith lafar ... ‘Roman Steps’ oeddynt, a chodent yn uchel trwy’r bwlch cyn arwain i lawr at Lyn Cwm Bychan  a’r ffordd gul at Lanfair ac Harlech.