Gerddi a Blodau

Rhan o golofn 'TROEDIO’N ÔL' gan John Norman, yn rhifyn Mai 2012 

 

Mae’r dasg o godi gardd ar ochr mynydd wedi bod yn sialens hapus. Ni chefais fawr o gyfle fel plentyn yn Traws i ddysgu sgiliau garddio. Ni chofiaf lawer o flodau na gerddi lliwgar yn y pentref. Ond heddiw, gwelaf flodau yn y gerddi bach o flaen rhai o’r tai. Weithiau, byddai darn o dir yn y cefn yn darparu llysiau at fwrdd y teulu. Yn aml, byddai lliw ym mynwent Pencefn a edrychai dros dai y Stesion ac ym mynwent yr Eglwys, ar bwys y Sgwâr, a edrychai dros y llyn. Ond wrth feddwl, roedd un neu ddau o lefydd ffrwythlon, lliwgar ym mhentre’r cerrig llwydion. Byddai’r carnifal a’i orymdaith bob haf yn llawn o flodau.

Cofiaf i stryd Pengarreg , bron ar ganol y pentref, arddangos blodau yn ei gerddi bach ffrynt a thu hwnt i’r llwybr cefn. Cofiaf erddi mawr a’u pridd tywyll yn llawn o lysiau lliwgar. Rhwng Pengarreg a Frongaled, cofiaf erddi o flaen y tai Cyngor, a’r Geninhen Pedr yn rhyfela â’r Dant y Llew afreolus. Ar yr ochr arall i’r ffordd, cadwai Moss Gwynfryn (White Lion) ddarn o dir rhwng y Capel Wesla ac Efail Twm Gof. Roedd y llysiau a’r ffrwythau yn yr ardd yma  yn llawn lliw.

Roedd  gerddi braf yng ngwaelod y llan hefyd, yn y Gwyndy, er enghraifft, a dynion tebyg i dad Percy Hughes yn tyfu llysiau amrywiol mewn rhesi taclus unionsyth. Wrth gerdded i fyny’r stryd , nepell o’r ysgol, roedd gardd y gweinidog Annibynwyr,  Môn Hughes - yn daclus a lliwgar, a gardd Tŷ Capel y Methodistiaid yn uwch i fyny yn cadw at yr un safon. Safai’r Rheithordy mewn gerddi ac roedd coed croesawgar tu cefn i’r Eglwys. Ond ni chofiaf weld y person yno yn llewys ei grys! Byddai perllan Glasfryn - gardd y ‘Jarretts’ - yn cynnig ei hun i’r hogiau’r pentref i ddwyn afalau. Gan ei bod ynghannol y pentref, rhaid oedd bod yn gyfrwys. Roedd ar gyfer yr Highgate, lle byddai Thomas y Plisman yn cadw llygad barcud arni. Byddai Elfed ‘P.C.,’ ei fab, yn un o’r gang oedd yn ymwneud â’r dwyn afalau - a’i bresenoldeb yn ychwanegu ryw elfen anturus i’r peth. 

Nid oedd y tai y trigais ynddynt yn y Stesion efo gardd mwy na iard fechan i’r cwt glo a’r tŷ bach.Yn ystod ei yrfa gynnar ar y ‘lein’ yn yr Amwythig, roedd fy nhad wedi ennill gwobr am gynllunio gardd ar blatfform stesion Horsehay - a chredai o’r herwydd fod ganddo ddawn arbennig. Llwyddodd i gael darn o dir fel gardd deuluol ar ochr y lein ger Stesion Newydd Traws. Ond nid fy nhad gafodd y dasg o dynnu’r cerrig mawr o’r clai yma. Yn hytrach, fy mrawd a minnau fyddai’n chwysu a thorri cefnau i gael ychydig o datws gwael o’r anialwch oedd wrth draed y trenau.

Ond daeth un gardd yn y Stesion â hwyl a lliw i’m plentydod. Roeddwn yn gyfaill i Raymond Cartwright. Arferwn chwarae gydag ef , a chofiaf yn dda orfod cadw cwmni iddo yn ei gartref yn Station Road pan oedd yn gaeth i’r tŷ gyda’r clwyf clustiau ‘mastoid.’ Nid oedd hyn yn broblem gennyf gan fod ei fam yn gogyddes benigamp - a’i lobsgows yn demtasiwn i unrhyw fachgen ar ei brifiant. Roedd mynd i fyny’r staer ffrynt a thrwodd i lawr y staer gefn yn gwneud y tŷ’n lle hynod i chwarae’n egniol ynddo - a hynny heb orfod mynd allan i’r tywydd. Wedi i Raymond wella, roedd gennym le dirgel a lliwgar i chwarae ynddo - gardd ei nain - a guddiai ar waelod Station Road, heibio Cae’r Delyn a thua garej Ned Fôn a Chapel Sinc. Byddem yn chwarae a rhedeg yno ymysg yr ieir a bwyta pŷs, ffa, gwsberis a mwyar duon.