Crwydro -Rhiwbach

Cyfres newydd am lwybrau'r fro.

Ar ôl prynu esgidiau cerdded newydd i’n teulu bach o bedwar, roedd rhaid mynd i chwilio am antur! Wrth fynd am dro uwch ben Llan Ffestiniog mi wnaethom ni ddarganfod hen chwarel Rhiw Bach. 

Roedd yr hen chwarel yn anhygoel ac yn llawn hanes. O enwau wedi cael ei cerfio mewn hen lechi, i hen hoelion wedi cael ei cuddio yn y waliau. 

Lluniau uchod gan Eirian Daniels Williams

Oes unrhyw un yn adnabod yr enwau yma sydd wedi ei naddu yn y waliau? Neu yn gallu rhannu ychydig fwy o hanes i ni am yr hen chwarel yma?  

Eirian Daniels Williams

 

Chwarel Rhiwbach yn y pellter, a chwarel Blaen y Cwm. Llun Paul W

Mae criw Llafar Bro yn cytuno efo chdi Eirian; mae Rhiwbach yn lle arbennig iawn, ac er ym mhlwyf Penmachno, mae cysylltiadau agos iawn ag ardal Stiniog yn hanesyddol, ac mae’n gyrchfan braf ar daith gerdded o’n hochr ni o’r mynydd.

Os ydi darllenwyr eraill Llafar Bro awydd mynd am dro, mae’n ddigon hawdd cyrraedd yno o ben uchaf Cwm Teigl: parciwch wrth fynedfa Chwarel Bwlch a dilyn y lôn drol i’r gogledd nes cyrraedd ffordd haearn Rhiwbach a throi i’r dde. Mi fyddwch yn fuan iawn ar ben uchaf inclên Rhiwbach, yn edrych dros yr hen chwarel a’i hadeiladau niferus. 

I’r rhai sy’n chwilio am daith hirach, gallwch gychwyn o Drefeini a chyrraedd ffordd haearn Rhiwbach trwy Chwarel Maenofferen. Cewch fwynhau’r daith heibio adfail Tŷ’r Mynydd (dyna le anhygoel i fyw!) a Llyn Newydd a Llyn Bowydd, a gweld golygfeydd gwych i bob cyfeiriad.

Mi ddylia fod copi o lyfr y diweddar Griff Jones, Cae Clyd (Rhiwbach Slate Quarry: Its history and development, 2005) yn y llyfrgell, ac o bosib yn Siop Lyfrau’r Hen Bost, ond yn y cyfamser mae Vivian, is-ysgrifennydd Llafar Bro wedi sgwennu’n helaeth am Rhiwbach hefyd.

Fel mae’n amlwg o brif stori rhifyn Gorffennaf/Awst, mae CADW, corff henebion llywodraeth Cymru, hefyd yn cytuno efo Eirian bod Rhiwbach yn arbennig. Diolch am rannu hanes eich taith; be am i ddarllenwyr eraill Llafar Bro yrru pwt o hanes un o’ch teithiau diweddar chithau?

Clwb Mynydda Cymru
Rhai eraill sydd wedi bod yn crwydro’n lleol yn ddiweddar ydi Clwb Mynydda Cymru. Mae’r aelodau wedi ymweld ddwywaith â Chwm Cynfal a Llyn Morwynion, gan gychwyn o’r Pengwern i Geunant Cynfal, heibio Pulpud Huw Llwyd, a dringo hyd at Lyn Morwynion a dychwelyd heibio Garreg Lwyd, Hafod Ysbyty a Chwm Teigl. Ar Orffennaf 14eg mi oedden nhw’n crwydro Bryniau Maentwrog, ac ar Sul y 18fed yn gwneud taith go heriol am 12 awr o ganol y Blaenau hyd bob un o gopaon Pedol Stiniog. Ewch i’w gwefan am fanylion pellach.

Cymdeithas Edward Llwyd
Ar y 12fed o Fehefin bu Cymdeithas Edward Llwyd yn crwydro Tanygrisiau a’r Llwybr Llechi, - cylch o gwmpas Dolrhedyn, Cwm Rhiwbryfdir, Tanygrisiau, Fron Fawr a Chefn Bychan- dan arweiniad Iona Price. Nid oes amnylion ar hyn o bryd am raglen haf y gymdeithas ond cadwch olwg ar eu gwefan hwythau.

---------------------------

Ymddangosodd yr uchod yn wreiddiol yn rhifyn Gorffennaf/Awst 2021