Rhod y Rhigymwr -Af ymaith ar daith bob dydd

Rydw i’n gwbl argyhoeddedig fod mynd allan i gerdded yn ddyddiol nid yn unig yn gwneud lles i’r corff, ond yn llesol i’r meddwl hefyd. Mae’r holl arbenigwyr meddygol y cefais ymwneud â nhw’n ystod y flwyddyn yn cytuno efo fi gant y cant. 

Ar ôl fy nhriniaeth ddiweddaraf, roeddwn yn benderfynol o barhau â’r cerdded, gan ddechrau efo siwrneiau byr, a chynyddu’n raddol fel y byddai’r corff yn caniatáu. Roedd y llawfeddyg yn Llundain wrth ei fodd yn clywed hynny pan gefais air ag o i drafod fy natblygiadau ôl-driniaethol yn ddiweddar. Pwysleisiodd y byddai’r corff a’r meddwl yn elwa’n fawr. 

Un agwedd o’r lles meddyliol na allwn drafod ag o oedd mod i’n gosod tasg feddyliol i mi fy hun bob dydd bron ... ceisio gweithio englyn. Dyma’r cyntaf ddaeth i mi ganol Medi:

AM DRO

Rhag bod yn berson llonydd - yn y tŷ,
Os teg fydd y tywydd
Af ymaith ar daith bob dydd
Fy hun hyd Lyn Trawsfynydd.

Dros y canrifoedd, bu tymor yr hydref yn cynnig ei hun yn destun i feirdd. O weld y dail crin yn pentyrru mewn ffosydd a than draed hyd y ffyrdd, gweithiwyd yr englyn yma:

DAIL HYDREF

Â’r deiliach yn crebachu - yn y ffos
A hyd ffordd yn pydru,
Ar ras wyllt ‘rhen Forys hy
Gara’r hwyl o’u sgrialu.

Dail hyd y ffordd yn aros am Forys y Gwynt i’w sgrialu, a Choelcerth y perthi

A hithau’n tynnu at ddiwedd Hydref, roedd yr olygfa o bobtu’r lôn i fyny at Argae Newydd Maentwrog yn wledd i’r llygad. Wrth syllu ar y dail rhydlyd ar goed a pherthi, a hithau’n dynesu at Galan Gaeaf a Noson Guto Ffowc, dychmygais weld coelcerth. Gyda’r dail yn tynnu at ddiwedd eu hoes yn y fflamau, ni allwn ond edrych ymlaen yn obeithiol, a gweld fod yna her yn ei hwynebu. Ymhen rhyw hanner blwyddyn, daw gwreichion newydd i frigau’r perthi a chânt eu haileni eto.

Fel y dywedodd R. Williams Parry’n ei awdl enwog: ‘Marw i fyw mae’r haf o hyd’:

COELCERTH

Hardd yw coelcerth y perthi - a dail rhwd
Ola’r haf amdani;
Mae her yn ei fflamau hi
I wanwyn yr aileni.

Mae gweld rhywbeth, boed yn fyw neu mewn llun, yn gallu ennyn yr awen mewn prydydd. Mae camera’r ffôn symudol mewn poced yn declyn mor ddefnyddiol i’r sawl sy’n crwydro’n yr awyr agored. Ar un o’m teithiau diweddar, ceisiais blethu’r disgrifiadau yma’n englyn ar ôl gweld effaith Hydref ar dair coeden:

WEDI’R FRWYDR

Gweld archoll ar wisg collen, - ing a loes
Yng ngleisiau masarnen,
Clystyrau briwiau ar bren -
Filoedd ar griafolen.

Archoll collen; Cleisiau masarnen; Clystyrau briwiau’r pren criafol

Ond er mor dlws ydy aeddfedrwydd Hydref, mae yna hagrwch i’w weld ynddo hefyd:

HAGRWCH HYDREF

Yn nhyfiant fy nghynefin - â drain gwyllt
Hydre’n gwau’n anhydrin,
Aceri hyll rhedyn crin
Rythant ar flodau’r eithin.

Os gwelais i ddarluniau amrywiol Hydref yn fy nghynefin, daeth Simon ap Lewis ar eu traws mewn rhan arall o Ynysoedd Prydain. Fe ymwelodd o â Gardd Harlow Carr, gerllaw tref Harrogate, yng Nghogledd Sir Efrog yn ddiweddar, ac anfon i mi lun o’i harddwch ynghyd ag englyn pwrpasol i gydfynd â hynny:

Rhedyn crin yn rhythu ar flodau’r eithin; Harlow Carr hydrefol

GARDD HARLOW CARR HYDREFOL

I'r hesb cynigia ryw ysbaid, dilyw
o'i deiliant, coed euraid,
dofi'r lliw a dyf o'r llaid,
su sy'n ynys i'r enaid.

- - - - - - - - - 

Rhan o golofn reolaidd Iwan Morgan, o rifyn Tachwedd 2024.

Mae Iwan hefyd yn gosod tasg farddonol bob mis; prynwch gopi o Llafar Bro er mwyn cymryd rhan!

Lluniau Iwan Morgan