Neuadd y Farchnad

Ym mis Ebrill eleni cyhoeddodd CADW eu bod wedi rhestru Neuadd y Farchnad fel adeilad gradd II, oherwydd:

“ei diddordeb pensaernïol a hanesyddol fel neuadd farchnad fawr a nodweddiadol a oedd yn ymgorffori uchelgeisiau masnachol Blaenau Ffestiniog wrth iddi ddod i amlygrwydd fel un o drefi diwydiannol pwysicaf Cymru’r bedwaredd ganrif ar bymtheg”.

Adeiladwyd y Neuadd ym 1861; wedi ei chynllunio gan Owen Morris, daeth yn ganolfan ddemocratiaeth ac adloniant yn ogystal â busnes. Ar un cyfnod gwasanaethodd yr adeilad hefyd fel Neuadd y Dref ac roedd ei llawr uchaf yn theatr gyda bwa proseniwm.

Llun gan CADW

Yno, fel gŵr ifanc, y gwnaeth Dafydd Lloyd-George ei areithiau cyntaf wrth ymgyrchu yn Etholiad Cyffredinol 1885. Yn yr ugeinfed ganrif dirywiodd y neuadd ynghyd â’r diwydiant llechi, a defnyddiwyd hi fel ffatri am gyfnod, wedyn yn depo cyngor, cyn ei rhoi heibio bron yn gyfan gwbl yn ystod y blynyddoedd diwethaf, er gwaethaf ymdrech deg gan Fenter y Moelwyn a Chyfeillion Neuadd y Farchnad, i roi dyfodol cyhoeddus newydd i’r adeilad.

 

Aflwyddianus oedd ymdrechion y perchennog diweddaraf i adfywio’r lle, a deallwn fod y neuadd ar werth unwaith eto ar hyn o bryd. Dyma obeithio y daw rhyw fath o lewyrch newydd i’r hen le rwan fod Stiniog yn rhan o Safle Treftadaeth y Byd..!

 

Cofiwch am lyfryn Steffan ab Owain: Neuadd y Farchnad, Cipdrem ar ei Hanes (1995, Gwasg Carreg Gwalch).
- - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2022