Straeon Hanner Nos -Ysbryd yr Ysgubor

Un arall o straeon codi gwallt eich pen gan Dr Bruce Griffiths

Yn 1965 darlithydd oeddwn yn adran Ffrangeg Prifysgol y Frenhines, Belffast.  Y flwyddyn honno penodwyd pennaeth newydd i’r adran, sef yr Athro Harry Barnwell, a ddaeth o adran Ffrangeg Glasgow.  (Flynyddoedd yn ddiweddarach, pan ddaeth yn arholwr allanol i Fangor, y deallais mai o Langernyw yr hanai, a’i fod yn deall Cymraeg yn ddigon da i arholi sgriptiau Cymraeg).

Un diwrnod cyflwynwyd fi i Mrs Barnwell fel llanc o ‘Stiniog.  Fe wyddai hi am yr ardal: ni fuasai yno erioed ond buasai ffrindiau iddi yno ar wyliau.  “Gawson nhw fwynhad yno?” holais innau.  “Wel naddo”, atebodd hithau.  “Gormod o law Stiniog?”  “Nace ddim – y llety ei hun oedd yn annifyr.”

Aeth ymlaen i ddweud sut y buasai pethau.  Mam a merch oeddynt, a fuasai’n aros yn yr un llety ond nid ar yr un pryd a’i gilydd.  Gartref yng Nglasgow holodd y naill y llall.  “Sut aeth y gwyliau?”  "Ddim yn rhy dda, a dweud y gwir, fyddwn i byth yn mynd yna eto!”  Aethpwyd ati i gymharu profiadau.  Aros y buaset mewn hen ysgubor a gawsai ei throi’n fflatiau i ymwelwyr, ac a oedd mor llawn fel y buasai’n rhaid i’r naill a’r llall gysgu mewn rhan o’r ysgubor nas defnyddid fel llofft fel arfer.  Cawsai’r ddwy yr un profiadau annifyr:  gweld ysbrydion gefn nos.  Ysbryd gŵr, neu ysbrydion gwyr, yn gwisgo cwcwll neu gwfl am y pen (fel y byddai mynachod erstalwm). Ond gwaeth na hynny: gweld gŵr ynghrog wrth un o’r distiau.  Wrth reswm, nid oeddynt wedi son wrth neb yn y llety ei hun am yr hyn a welasent.

Yn naturiol, ‘roeddwn i’n glustiau i gyd.  Ni chlywswn erioed hanes o’r fath am unman yn yr ardal.  Ni chofiai Mrs Barnwell enw’r llety, ond ‘roedd yn rhywle heb fod ymhell o’r lein bach.  Awgrymais nifer o enwau ac fe adnabu hi enw Maentwrog – wrth ymyl Maentwrog yr oedd y lle.

Gartref yn y Blaenau dros wyliau’r Nadolig, mi euthum ati i holi ymhellach ynghylch yr hanesyn rhyfedd hwn, ond heb gael unrhyw oleuni nes holi Trefor Davies, un o Faentwrog.  Ar y cychwyn ni soniais wrtho am yr hyn a glywswn, rhag plannu unrhyw syniad yn ei feddwl, ond o’r disgrifiad gallodd enwi’r llety ar unwaith:  ysgubor Ffarm y Plas (‘Home Farm’) wrth ochr y ffordd fawr ger yr Oakley Arms.

Ni soniais am ysbrydion, ond holais a ddigwyddasai unrhyw drychineb neu rywbeth nodedig yno erioed.  Meddyliodd: yna dywedodd sut y buasai i’r hen _ _ _ –(bellach ni chofiaf yr enw) ei grogi ei hun yn yr ysgubor.  A dyna chi: nid stori ffug (ar fy rhan i, o leiaf) yw hon, ac nid oes gennyf unrhyw le i amau geirwiredd gwraig barchus a oedd yn hollol ddieithr i mi ac i ardal ‘Stiniog.

Tybed, ymhlith darllenwyr Llafar Bro, a oes rhywun a allai daflu rhagor o oleuni ar y mater?
----------------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Tachwedd 2002
[Llun- Paul W]