Y Telynor Dall yn dangos y ffordd

Erthygl gan Gwynant Hughes, Castellnedd, a ymddangosodd yn rhifyn Rhagfyr 2016.

Llun -Paul W

Wedi darllen cyflwyniad Iwan Morgan, a draddododd yng Nghyngerdd yr Wŷl Cerdd Dant*, yn sôn am gyfraniad Dafydd Francis,  Llechwedd, i achos Cerdd Dant yn yr ardal, daeth hanesyn bach diddorol i’m côf.

Byddai fy nhad, Cadfan Hughes (37 Heol Jones gynt), fel eraill o’r teulu yn cael eu hyfforddi yn y grefft. Un diwrnod aeth o a’i chwaer Dilys i lawr i Gwmbowydd at Ioan Dwyryd i gael dysgu gosodiad ar gyfer eisteddfod (Pentrefoelas os cofiaf). Treuliasant rhai oriau yn dysgu’r darn. Fodd bynnag, nid oedd Ioan Dwyryd yn canu na phiano na thelyn ac o’r herwydd nid oedd modd iddynt ymarfer canu’r gosodiad ar y gainc a ddewisiwyd. Ond doedd hynny ddim yn broblem o gwbl! Y trefniant oedd iddynt ill dau ei heglu hi am y Llechwedd i fwthyn Dafydd Francis, Y Telynor Dall, canu y gosodiad iddo gan ddweud mai Llwyn Onn oedd y gainc a gadael i Ddafydd Francis wedyn ei gosod yn y lle priodol ar y gainc.

Ta waeth, y tro hwn,  buont wrthi yn hir eto cyn cael trefn ar bethau. Wedi i bawb gael eu bodloni fod popeth yn ei le roedd wedi dechrau nosi. Ffarweliodd y ddau â Dafydd Francis a chychwyn ar draws y gro agored oedd o flaen y tŷ i geisio pen y llwybr sydd yn arwain i lawr at y ffordd fawr. Ond och, nid yn unig roedd hi’n dywyll, ond roedd hi’n niwl dopyn. Penderfynodd y ddau droi yn ôl tra gallent weld golau ffenest y bwthyn. Dyna gnocio’r drws a dweud wrth Dafydd Francis am eu picil.

“Eiliad,” meddai, “ i mi daro ‘nghôt” ac allan o fo a bowndio ar hyd y gwastad fel na allai’r ddau arall prin gadw efo fo. “Dyna chi,”  meddai, gan roi ei droed ar ben y llwybr. Y dall yn arwain y ....?

Magwyd mam (Eta Hughes) yn y Baltic, Rhiwbryfdir, a chofiaf hi yn sôn bod criw bach yn arfer cymryd stafell gefn i ddifyrru eu hunain yn canu gyda’r tannau. Crybwyllodd i Hedd Wyn alw ar adegau. Plentyn wrth gwrs fuasai hi bryd hynny.



Siom a thristwch i mi oedd deall nad yw bwthyn Dafydd Francis bellach ar agor i’r cyhoedd. Mae wedi ei lyncu gan ddatblygiad newydd y weiren wîb. Gresyn na fyddai modd i’r newydd a’r hen fod wedi gallu cynnal breichiau ei gilydd!

Mae diddordeb mewn cerdd dant yn parhau yn y teulu rwy’n falch o ddweud, ac mi rydw i wrth fy modd fod yr Ŵyl yn dod i Stiniog yn 2018. Pob hwyl ar y paratoi!
-----------------------------------

*Cyflwyniad Iwan