Dyddiadur Chwarelwr. Damwain

Dyddlyfr William Parry, Chwarel yr Oakeley, 1922-1925

Cyfres o erthyglau o 2003, gan Vivian Parry Williams.

Daeth galwad ffôn acw gan Dewi Roberts o Beaston, ger Derby, yn gofyn a fyddai gennyf ddiddordeb cael golwg dros y dyddlyfr uchod. Roedd y llyfryn ymysg gwaddol y ddiweddar Mrs Ceridwen Manley Davies, Heol Wynne gynt meddai. 

William Parry oedd tad Mrs Davies. Ganwyd o yn Llanfairpwll yn1874. Wedi priodi, bu iddo symud i 'Stiniog i fyw, a chartrefodd yn 25 Heol Jones yn nechrau'r 20fed ganrif.

Bu'n gweithio ym melin llechi ysgrifennu uwch Gwmbowydd hyd nes y llosgwyd honno mewn tân mawr yn gynnar yn y 1920au. Mae'n amlwg yn ôl y dyddlyfr, i William Parry fod mewn swydd gyfrifol yn yr Oakeley wedi hynny, efallai fel stiward yno.

Dywed Emrys Evans mae 'dyn tynnu pethau peryg' oedd o, un o hogia'r 'ysgolion mawr' -y rhai a gyflogwyd i sicrhau fod nenfwd yr agorydd yn saff rhag i ddarnau o gerrig rhydd syrthio ar y gweithwyr islaw. 

 

Dyma'r cyntaf mewn cyfres yn cynnwys crynodeb o'r dyddlyfr, sydd yn hynod ddiddorol ac sy'n rhoi darlun byw o weithgareddau a digwyddiadau yn chwarel fwyaf yr ardal yn ystod y 1920au. Llawer o ddiolch i Dewi, ac hefyd i Mrs Elinor Imhoff, Llanfairpwll am ganiatâd i gynnwys pytiau yn Llafar Bro, ac am ganiatâ i roi'r dyddlyfr ar adnau i archifdy Meirionnydd wedi cwblhau'r gwaith o grynhoi.

Tu mewn i glawr blaen y dyddlyfr ceir y canlynol, yn yr ychydig eiriau prin mewn Saesneg, sydd yn rhoi syniad o'r oriau gwaith yn y chwarel:

William Parry. Pay 554. 

Working hours... Nov 1 7.30 to 4pm. Dec 1 8 to 4pm. Feb 1 7.30 to 4pm

Y cofnod cyntaf yn y dyddlyfr, 28 o Ionawr 1925 yw:

"Darfu Robert O Williams, Oakeley Square frifo yn KB10 trwy gael toriad ar ei arddwrn, yng ngwaelod yr ochr rydd. Oed 31."

Mae'r llyfryn yn frith o gofnodion am fân ddamweiniau yn y chwarel, ond ambell waith cafwyd disgrifiad manwl William, fel llygad-dyst i ddamweiniau angeuol yno, megis yr un ar gyfer 21ain Gorffennaf 1925:

"Yr oeddwn yn dod i fyny or rhan isaf or gwaith... y DE floor, chwarter i dri yn prydnawn, gwelais y dynion yn dod or agorydd DE sef Ed Thomas, RW Roberts ar frys, a John R Jones yn calw am help, ac euthum yno ar unwaith sef ir top yr agor CF1 a diallwyd fod Lewis Andrew wedi cyfarfod ai ddiwedd ac eis ato i lawr ir graig tua 111 o droedfeddi a gwelais ei fod wedi ei anafu mewn modd erchyll, a thynais bilar tua cant a hanner oddi arno, ac yr oedd yr hyn ai darawodd wedi mynd i lawr a gwnawd y gorau ohono, sef ei roi mewn sach, a thrwy anhawster cyfodwyd ef i fyny ir top, wedi bod yn ymdrechu am awr o amser. Ac awd ac ef ir hospital yng nghwmni cannoedd or gweithwyr"

- - - - - - - 

Ymddangosodd yn rhifyn Mehefin 2003

Rhan 2: Cwest