Dwy gyfrol newydd a'r Rhyfel Mawr yn gefndir

ABERTH AELOD TEULU YN EGIN NOFEL NEWYDD

Roedd 2018 yn nodi canrif ers diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf ac fe nodwyd yr achlysur drwy gofio am

Meddai Geraint:
y rhai aberthodd eu bywydau yn ystod y brwydro. I’r awdur lleol poblogaidd arobryn Geraint V. Jones, dyma oedd egin syniad am stori, a ffrwyth ei lafur ydi’i nofel newydd Elena, a gyhoeddwyd ddechrau Ebrill eleni gan Y Lolfa.

“Chefais i erioed gyfle i adnabod tad fy mam am iddo gael ei ladd ar Gefn Pilkem, ddiwedd Gorffennaf 1917. O fewn deufis roedd fy nain yn colli brawd hefyd, yn yr un ardal. Fe gafodd fy nhaid arall, tad fy nhad, ddod adre’n fyw, ond nid yn groeniach o bell ffordd, am iddo gael ei anafu ar ddiwrnod cyntaf Brwydr y Somme. Rwy’n cofio mai tawedog iawn oedd o pan fyddwn i’n ceisio’i holi am ei amser yn Ffrainc.”

Wrth drafod syniad ei nofel ac o le daeth y stori, ychwanega:

“Anodd egluro’n foddhaol pryd nac ymhle yn union y mae unrhyw nofel yn cychwyn gen i. Dwi’n rhyw amau mai’r ysgogiad i Elena oedd y profiad o ymweld eto, yn 2017, â bedd fy nhaid yn mynwent fechan Dragoon Camp, nepell o Ypres, ac yna teithio’r hanner milltir byr o fan ‘no at fedd Hedd Wyn ym mynwent Artillery Wood. Wrth sefyll uwchben bedd y bardd, a dwyn i gof ddwy o’i gariadon yma ym Mlaenau Ffestiniog, cam bychain wedyn oedd sylweddoli bod pob bedd yn cuddio’i stori neu’i gyfrinach ei hun.”

Mae Elena yn olrhain hanes Elin, cyfeilyddes Côr y Garn, sy’n dechrau dod o’i chragen wedi blynyddoedd o ofalu am ei mam a’i nain, ac yn cychwyn ar berthynas gyda Dewi Rhys. Wrth i’w doniau cerddorol hi ddod fwyfwy i’r amlwg, mae’r ddau yn turio’n ddyfnach i gefndir ei theulu yn ardal Tregarnedd. Mae hen gysylltiadau cudd ei thylwyth â llofruddiaeth arswydus fu ar gyrion y dref adeg y Rhyfel Mawr yn mynnu dod i olau dydd.

“Mewn rhyw ffordd neu’i gilydd mae pob un ohonom yn gaeth i’w orffennol a dydi Elin Puw, prif gymeriad y nofel yma, ddim yn eithriad yn hynny o beth.”

Llun Alwyn Jones

Mae Geraint wedi cyhoeddi dros ddeg nofel Gymraeg ac un Saesneg, yn ogystal â nifer o nofelau byrion i blant a phobl ifanc. Enillodd Wobr Goffa Daniel Owen yr Eisteddfod Genedlaethol deirgwaith. Fel y gwyddom, mae’n gyn-bennaeth yr Adran Gymraeg, Ysgol y Moelwyn.

Cynhaliwyd sesiwn lofnodi i ddathlu cyhoeddi Elena yn Siop yr Hen Bost, Blaenau.
Mae Elena gan Geraint V. Jones ar gael nawr (£9.99, Y Lolfa) 312tt.

RHYWLE YN FFRAINC: 

Detholiad o Ddyddiadur Milwr yn y Rhyfel Mawr.
Tom Price. 118tt.  Gwasg Carreg Gwalch. £6.95

I Lonna Bradley, Llan Ffestiniog y mae’r diolch am sicrhau gweld y detholiad uchod o ddyddiadur ei diweddar dad, Tom Price, yn gweld golau dydd. Roedd Tom, fel nifer o’i gyfoedion a fu’n gwasanaethu yn y rhyfel erchyll honno, yn gyndyn iawn o sôn am ei brofiadau dros y cyfnod. Ond bu’r teulu’n ffodus o’i berswadio, yn ystod y 1960au, iddo gofnodi peth o’r hanes. Roedd Tom, fel ambell filwr arall, wedi cadw dyddiaduron, trwy gyfrwng y Gymreg, o’r cyfnod yr ymunodd â’r Pals Regiment yn Nhachwedd 1914.

Ac yn y gyfrol fechan ddiddorol hon cawn brofi symudiadau, profiadau a theimladau bachgen ifanc o ‘Stiniog, a’r cyfan wedi ei nodi, a’u codi o’i ddyddiaduron a gedwid mor ddeddfol ganddo. Daw’r profiadau hynny’n ôl yn fyw trwy ei ddisgrifiadau manwl yn y dyddiaduron o’r peryglon a’r erchyllterau a wynebid gan y milwyr druan rheiny. 

Gwnaeth Lonna gymwynas â haneswyr a darllenwyr heddiw, ac yfory, trwy gadw’r cofnodion gwerthfawr rheiny’n saff, a sicrhau eu gweld yn cael eu cyhoeddi. Diolch yn fawr iddi. A diolch i Tom Price am ein hatgoffa, trwy gyfrwng ei ddyddiaduron, o erchylltra a chreulondeb rhyfeloedd.

V.P.W.
-----------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2019