A Oes Heddwch?

Cofio Gwrthwynebwyr Cydwybodol Y Rhyfel Byd Cyntaf

Ganol Tachwedd 2018, cynhaliwyd Cynhadledd Undydd yng Nghapel Bowydd, Blaenau Ffestiniog ar y testun uchod. Drwy’r dydd cafwyd cyflwyniadau difyr ar wahanol agweddau a chyd-destunau oedd yn effeithio ar wyrthwynebwyr cydwybodol yn ystod y Rhyfel Mawr.  Roedd hon yn gynhadledd unigryw gan nad oedd y rhesymau dros wrthwynebu na thynged y rhai a fentrodd beidio a chydymffurfio, wedi cael fawr o sylw yn ystod y cofio, dros bedair blynedd canmlwyddiant y rhyfel.

Bu pwyslais y cofio yn fwy ar dynged y milwyr druain, eu teuluoedd, ond yn bennaf ar yr holl frwydrau a ddigwyddodd dros gyfnod o bedair blynedd a’r trychineb oedd yn ganlyniad i bob brwydr. Hyn i gyd yn bwylais haeddiannol wrth gwrs, ond nid oedd yn rhoi y darlun cyfan.

Trefnwyd y cofio hwn gan Liz Saville Roberts a gafodd gymorth y Cynghorydd Bedwyr Gwilym ac roedd yno amrywiaeth o siaradawyr. Cafwyd sôn am Gymdeithas y Cymod a dylanwad egwyddorion y Gymdeithas hon ar yr aelodau, soniodd Ifor ap Glyn sut mae’r Cymry wedi cofio Hedd Wyn a Dr Aled Eirug yn sôn am effaith y Ddeddf Gwasanaeth Milwrol 1916 ar wrthwynebwyr cydwybodol. Yn y prynhawn soniodd Lowri Ifor am ddeiseb heddwch Merched Cymru 1923-24 ac yn dilyn, Jane Harries o’r prosiect Cymru Dros Heddwch ar heddychiaeth yn 2018 ganrif ar ôl y Rhyfel Mawr.

Cafwyd darlith afaelgar a difyr iawn gan Vivian Parry Williams, yr unig ddarlithydd lleol, o dan y teitl ‘Dros Gymru’n Gwlad’ ar ddulliau’r wladwriaeth o ricriwtio bechgyn ifanc a beth oedd gan feirdd i ddweud o blaid ac yn erbyn y Rhyfel.


Ffurfiodd y darlithwyr a rhai eraill banel ar y diwedd i drafod cwestiynau o’r llawr a chafwyd gwybodaeth ychwanegol eto. Diwrnod gwerth chweil a darlithwyr arbennig i gyd.



Yn y lluniau (gan Tecwyn Vaughan Jones) gwelir Liz Saville Roberts AS yn agor y cyfarfod a Vivian Parry Williams yn cyflwyno.



I’r rhai sydd a diddordeb mae tri o’r darlithwyr wedi cyhoeddi llyfrau perthnasol:

Vivian Parry Williams: ‘Stiniog a’r Rhyfel Mawr, 2017
Dr Aled Eirug: Gwrthwynebwyr Cydwybodol y Rhyfel Mawr, 2018
Bleddyn Owen Huws: Pris Cydwybod - T H Parry-Williams a Chysgod y Rhyfel Mawr, 2018
----------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Rhagfyr 2018.