Pant Llwyd

Y drydedd bennod yng nghyfres Atgofion Pant-llwyd, Laura Davies

Mab hynaf Laura Roberts, Dafydd, a’i wraig oedd yn byw drws nesaf ond cwsmeriaid Kitty Ephraim oedd hi.  Galwn yn tŷ nesaf, lle trigai Mr a Mrs Joe Hughes, rhieni Gwen a Dafydd (nid wyf yn sicr o enwau’r rhai ieuengaf).  Priododd Dafydd a Gladys Jones, merch Mr a Mrs Ellis Jos, Bron y Graig, Llan a bu i’r ddau ymgartrefu yng nghyffiniau Llandudno.  Cwsmar Mrs Ephraim oedd Mr a Mrs Jôs, Tŷ Mawr.  Cyn hyn ‘roedd Tŷ Mawr yn gartref i un o arwyr enwocaf Pant Llwyd – Ifan Jôs, Rhosydd (Syr Ifan yn ddiweddarach – y fo oedd goruchwiliwr Chwarel Groes y Ddwy Afon hyn 1906 a Chwarel y Rhosydd 1906 i 1929.  Bu’n gapten yn y rhyfel byd cyntaf a chymerodd ran flaenllaw ym mywyd sir Feirionnydd – ei fam oedd Elin Jones.

Drws nesa, yn Moelwyn View, ‘roedd merch Mr a Mrs Jones, Lizzie a’i gŵr, Ben Robats (cigydd) – rhieni'r efeilliad Gwen a Richard, yn byw.  Wedi i’r teulu yma ymfudo i Sir Fôn, cyn y rhyfel, aeth John Huw Roberts a’i wraig i fyw yno, o Dan y Bryn.  Symud ymlaen ‘rwan’ trigai Mr a Mrs Danial Robets, rhieni Mrs Ethel May Jones (mam Denis a Philys, Llain Wen) drws nesa.  Ym Mhreswylfa trigai gŵr gweddw, Dafydd Jôs, ei howscipar, Miss Naomi Jôs a’r plant, Beti, Annie a Doris.  Arferai Dafydd Jos werthu cig Seland Newydd.  Bob dydd Gwener, deua’r cig mewn sachau o’r stesion a byddai bwrdd y gegin yn llawn o ddarnau o gig oen wedi eu pacio mewn papur menyn yn barod i’w ddosbarthu o gwmpas y pentra’.

Mr a Mrs Morris Jôs oedd yn byw yn drws nesaf (rhif 24 Frondeg heddiw).  Rhieni i Jos, Sal ac Ifor (collasant dri baban).  Mi ‘roeddwn yn adnabod Ifor yn dda gan ei fod wedi bod yn was bach gyda ni pan oeddem yn byw yn Sofl y Mynydd yn y dauddegau.  Priododd Jos a Miss Margaret Davies o Benrhyndeudraeth a hwy yw rhieni Robat Maldwyn a Nan Rowlands, Llan.  Un wych iawn am adrodd oedd yr hen Fusus Jôs.

‘Roedd y tri tŷ wedyn yn rhan adfeilion.  Ond erbyn heddiw maent wedi eu hadgyweirio – diolch Iddo!  Nid oedd y ddau dŷ olaf o Bant Llwyd, Tan y Bryn, yn rhan o’r rhes ond safai’r ddau ar led wahan, yn y pen uchaf.  Ar y pryd oeddwn i’n gofio, Mr a Mrs Huw Robats, rhieni Annie, John Huw, Robat Elis, Emrys a Meurig Tegid a drigai yno.  Byddai buwch Huw Robats yn pori ar y llechwedd yng nghefn y tŷ.  Wedi i Huw Robats fudo oddi yno mi ddaeth John – mab Mrs Robats – a thad Nansi Belle Vue, yno i fyw.  Mrs Ephraim oedd yn byw yn drws nesa’ wedyn.  Cartref hefyd i Chris (a gollodd ei fywyd yn y rhyfel), Maggie, John a Ned Ephraim.

Mae y tai, deg ar hugain i gyd ar y llaw dde a rhyw amcan mai tua cant a hanner o bobl a phlant yn byw yno.  Ar draws y ffordd safai’r Capel Bach fel arweinydd i’r gynulleidfa ar draws y ffordd.  Adeiladwyd ef yn 1905 ac fe’i caewyd tua 1960 a’i werthu i wneud tŷ.  Cofiaf yn glir ac yn dda am y cyngherddau, sosials, a ‘steddfoda yn yr hen Gapel Bach.

Fel y soniais, man meithrin diwylliant cefn gwlad oedd Pant Llwyd yn y tridegau.  Cynhaliwyd gwasanaethau, Ysgol Sul, cyfarfodydd gweddi, Band of Hope, cyfarfodydd dirwestrol a chymdeithasol.  Dysgwyd Rhodd Mam a’r Hyfforddwr.  Dysgodd William Ephraim ddegau o blant i ganu.  ‘Roedd yna gryn ddysgu adrodd a chanu.  Debyg mai yma y dechreuoedd Parti Côr Telyn y Bryniau, gyda Wil Yoxal, Wally Defis, Arthur Ellis, Andrew Roberts, Ellis Robarts, Mabel Robarts, Mrs Ephraim, Dol Robarts, Annie Laura, Mary Owens, Alice Stephens, John Pritchard a Dafydd Price yn arweinydd.
(i’w barhau)
-----------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 1998.
Dilynwch y gyfres efo'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.
(Os yn darllen ar ffôn, rhaid dewis web view i weld y dolenni)

Llun -Paul W