Cynefinoedd anghysbell ein bro

Un o ddarlithoedd diweddar Cymdeithas Hanes Bro Ffestiniog oedd “Cynefinoedd anghysbell ein bro- Uwchafon a phen uchaf Cwm Cynfal” gan Vivian Parry Williams. Dyma flas o'r noson gan Robin Davies.

Soniodd Vivian am rai o dyddynod y Migneint, a hanes y bobl oedd yn byw yno, a bydd yn traddodi ail ran yr hanes yn rhaglen 2017-18 y Gymdeithas.

Rhaeadr y Cwm -Llun VPW

Canolbwyntiodd ar bedwar adeilad sydd bellach i gyd yn adfeilion. Y cyntaf oedd Ffynnon Eidda neu Tŷ Newydd y Mynydd ac fe ddefnyddiodd gyfrifiadau y bedwaredd ganrif ar bymtheg i ddangos pwy oedd yn byw yno. Tafarn oedd yr adeilad, yn cael ei adnabod fel ‘Tafarn y Porthmyn’ a sefydlwyd yn agos iawn i leoliad y ffynnon bresennol lle ysgrifennwyd ar ei charreg “Yf a bydd ddiolchgar”. Arferai anifeiliaid fel gwartheg y porthmyn yfed o'i dŵr fel y gwnai’r bobl. Cafodd sawl plentyn ei ddwyn i fyny yno ac yr oedd Vivian yn cwestiynu lle cawsant eu haddysg.

Ffynnon Eidda -Llun VPW

Yr ail adeilad oedd Felin Chwarel y Foelgron, yn agosach at Llyn Dubach y Bont. Defnyddiwyd y felin fel man ar gyfer cyfarfodydd a chlywsom am bobl oedd yn teithio yno o gyn belled â'r Blaenau i gymryd rhan mewn eisteddfodau a chyfarfodydd eraill. Yn ogystal, fe gynhaliwyd yr Ysgol Sul yno a tybiodd Vivian hwyrach mae yno cafodd plant Ffynnon Eidda eu haddysg.

 Y trydydd lle oedd Glan Dubach ble roedd un o enwogion yr ardal yn byw sef Gutun Ebrill, a symudodd i Batagonia yn 1872. Y pedwerydd o'r adeiladau oedd fferm Bronyfoel, a leolwyd yn is i lawr na Rhaeadr y Cwm. Hon oedd y fferm fwyaf ym mhlwy Maentwrog a gwelsom ar un o sleidiau Vivian fanylion o'r ocsiwn lle gwerthwyd hi ar ddiwedd y 19eg ganrif. Mae adfeilion yr hen fferm i'w gweld yno o hyd.

Bronyfoel -Llun VPW

Bu nifer o sylwadau ar y diwedd ac rwy’n siwr fydd pawb yn edrych ymlaen i gael yr ail ran o'r ddarlith. Talwyd y diolchiadau swyddogol gan Peter Jones gan ddweud ei fod wedi crwydro Cwm Cynfal o'r blaen ond y tro nesaf bydd yn gwybod mwy am yr adfeilion sydd heb enw i'w hadnabod ar y map.
--------------------------------------

Addaswyd o erthygl a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mawrth 2017.
Dilynwch hynt y Gymdeithas Hanes efo'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.