Stolpia -Llechi crynion eto

Darn o golofn reolaidd Steffan ab Owain.
Gallwch ddarllen ei erthygl yn llawn yn rhifyn Mawrth 2013.

Soniais ychydig am y rhain yn rhifynnau Hydref a Thachwedd 2012.Dyma air bach amdanynt unwaith yn rhagor.

Cael cosb am fynd a llechen gron adref

    Yn y flwyddyn 1893 aeth pethau yn ddrwg yn Chwarel Llechwedd a bu streic yno am 5 mis. Dyma beth ddywed un gohebydd  mewn adroddiad yn Y Genedl Gymreig, Mai 23, am rai agweddau parthed y sefyllfa yno –

Cwyna’r dynion fod y ddisgyblaeth ryfeddaf fu erioed yn cael ei harfer yn y Llechwedd. Caiff dynion eu reportio am y pethau lleiaf, megis aros adref i fod yng nghynhebrwng cyfaill o chwarelwr, cychwyn adref funud cyn i’r gloch ganu –dywedir ddarfod i un dyn gael ei alw i gyfrif  am ddim ond  dweud fod y gloch yn canu.

Mae yn arferiad ym mhob chwarel i weithiwr gael mynd a llechen gron gydag ef.

Y dydd o’r blaen aeth Griffith Roberts, Bethania ag un adref i’w wraig. Hysbyswyd hynny i’r awdurdodau, a rhybuddiwyd ef i aros adref o’r chwarel am wythnos. Ond deallwn iddo gael maddeuant am ei drosedd anferth ymhen tri diwrnod, ac nid wyf yn sicr na fu raid iddo dalu chwe cheiniog am y llechen cyn cael hynny.

  Pwy a fuasai’n meddwl y deuai stori  am y lechen gron i mewn i hanes yr  anghydfod diwydiannol hwn, ynte ?

Llechen gron a Llafar Bro. Llun PW

Mae Steff yn adrodd hanesyn arall am lechen gron a helyntion chwarel yn yr erthygl hefyd. Sef sut oedd gweithwyr Chwarel y Penrhyn yn rhoi eu henwau ar lechen gron er mwyn galw cyfarfod i drafod anghydfod, rhag i’r rheolwyr weld pwy oedd wedi llofnodi gyntaf a chodi stwr!