Stolpia- Tywydd Ionawr

Detholiad o gofnodion am y tywydd oedd gan Steffan ab Owain yn ei golofn reolaidd, Stolpia, yn rhifyn Ionawr 2013, wedi eu codi o ddyddiaduron cyn-drigolion y fro. Dyma rannu darn o'r erthygl; cewch weld y gweddill yn Llafar Bro.

Dyma ddechrau gyda phigion o ddyddiaduron Mrs Elen Lloyd, gwraig Lewis Lloyd, Tafarn Tanybwlch, ond o Blas Meini, Llan Ffestiniog, yn wreiddiol. Sylwer ar ei Chymraeg cyhyrog -

Llun- PW

Ionawr 2, 1851 – Ystorm aruthrol neithiwr [- ac am  Ion.3 ceir:  Cerdded i Faentwrog ac yn ôl. Diwrnod gogoneddus i syllu ar y greadigaeth, ac i fyfyrio am yr hwn a’i gwnaeth.]

Ionawr 4, 1854 – Ystormus. Yr eira yn ddyfnach nag y gwelwyd ef ers deugain mlynedd. Y tai wedi eu gorchuddio. Amserau difrifol i’r tlodion.

Ac am Ion.6ed  nodwyd - Mynd i gael golwg ar yr eira yn Blaenyddol wrth oleu’r lloer. Mor brydferth! Ni welais ddim erioed i’w gymharu â hyn mewn ardderchogrwydd. Y distawrwydd dwfn ! 

Daw y nesaf o ddyddiadur hen frodor o Lan Ffestiniog :

Ionawr 1, 1854 – am y tridiau dilynol ysgrifennwyd –‘Eira mawr, lluwch mawr, a’r lluwch mwyaf a welais yn fy oes’.

Y mae’n rhaid eu bod wedi cael cnwd iawn o eira yn ystod  wythnos gyntaf o fis Ionawr 1854 gan fod amryw o gyferiadau ato yn y newyddiaduron hefyd -

Ionawr 6, 1867  - Eira mawr a lluwch enbyd.

Ionawr 1, 1869 – Lladd dau ddyn o Fethesda wrth droed inclên Gloddfa Ganol.

Daw’r nodyn canlynol o hen ddyddiadur a berthynai i ŵr o Danygrisiau. Ysgrifennwyd hwn yn y Saesneg yn wreiddiol. Dyma gyfieithiad ohono:

Ionawr 11, 1870 - Eira mawr a rhew. Tywydd garw a rhoi’r gorau i weithio.

Ionawr 31 - Dechrau gweithio eto ar ôl tair wythnos o smit. (Gyda llaw, y mae’r gair ‘smit’ ynddo yn Gymraeg –SabO).

Daw’r  cofnodion nesaf  o ddyddiaduron difyr Daniel Williams, Bryn Tawel, Dolwyddelan a fu’n gweithio yn Chwarel Llechwedd am flynyddoedd:

 Ionawr 23,1891 – Glaw hen ffasiwn a’r mwyaf a welwyd ers llawer o fisoedd.

Ion.8, 1895 – Rhewi yn ffyrnig. Y llechi yn anodd i’w gweithio. Ac am y 26ain o’r un mis ceir –

Diwrnod oer ac eira mawr. Smit yn y chwarelau i gyd heddiw.Trwch yr eira deg modfedd.

Rwyf am orffen y strytyn hwn gydag enghraifft o ddyddiadur chwarelwr arall a breswyliai yn y Blaena': 

Ionawr 1, 1932 – Glaw mawr heddiw ac wedi clirio yr eira yn llwyr. Yn agos i 60 o weithwyr wedi cael eu stopio i weithio yn yr Oakeleys. Cwmorthin wedi stopio i gyd.