#CodiLlais am Covid

Erthygl gan Elin Hywel

Yn llofft y plant ydw i heddiw, yn yr atig, wrth y ddesg yn ceisio dal i fyny hefo ychydig o waith ‘go iawn’ neu ‘normal’ yn hytrach na’r paratoi ac ymateb teuluol a chymunedol, calonogol yma sydd wedi llenwi ein hamser ers rhai dyddiau erbyn hyn. Heddiw does dim posib dianc effaith y firws corona – neu covid-19. Mae ein teulu bach yn hunain ynysu ers ddoe hefo symptomau o dagu ysgafn a dolur gwddw. Yn arferol byswn i wedi mynd i’r gwaith, a’r plant i’r ysgol heb feddwl dwywaith. Mae’n rhaid cyfaddef dwi yn teimlo ychydig yn hurt yn cymryd y fath ragofalon hefo mymryn o dagu ond nid amseroedd arferol ydi’r rhain, a gall neb fod yn or-ofalus.

Mae’n gwestiwn gen i beth fydd hoel y cyfnod sydd i ddod arnom ni oll? Beth fydd ffurf y cof fydd yn cael ei drosglwyddo ymlaen i’r genhedlaeth nesaf? A’i blin a chasineb gwyllt y cyfryngau cymdeithasol fydd eu hetifeddiaeth neu oes modd i ni sicrhau fod straen ein profiadau ar gael i greu darlun gwir o bwy oedd yn troedio’r tir yma pan fu i covid-19 newid ein cymdeithas am byth?

Wrth gwrs ‘oes’ ydi’r ateb. Oes, os oes isio gallwn gymryd rheolaeth. Gallwn gyfyngu ar allu pobl i fod yn filain, i ledaenu casineb cul a ffiaidd. Gallwn gau lawr pob ffrwd, pob hanes, pob naratif niweidiol. Fydd dim modd i ni glywed y lleisiau ffrwydrol wedyn – ond mi fyddent yn dal i fod yn bydd? Mae profiadau personol yn bethau lliwgar, pan fo pobl yn teimlo dan fygythiad maent yn ymateb yn lliwgar. Dw’n i ddim os mai iach ydi atal mynegiant o boen, rhwystredigaeth, ofn a galar. Felly beth i’w wneud?

Mae’n boen meddwl i mi hefyd fod dim digon o brofion ar led ar gyfer y firws. Er fod pob un o’r teulu yn hunain ynysu am 14 diwrnod (14 diwrnod hir iawn debyg hefo 3 o rai bach yn ysu i ddenig), fydd dim modd gwybod os mai anwyd neu covid-19 sydd wedi ymgartrefu yma. Ella awn allan i’r byd dim ond i ail ddechrau’r broses o ddal ‘salwch’, hunain ynysu heb sicrwydd ein bod wedi atal ‘rhen covid neu dim ond ei ohirio am fymryn yn hwy.  A pwy fydd i ddweud beth oedd y baich ar ein cymunedau heb ddata swyddogol ar gael i gefnogi cof a hanes pobl dan eu sang?

Os allwn hel hanesion, cofnodi profiadau gallwn rymuso ein dyfodol - ‘Dyma ddigwyddodd i ni a does dim modd i neb wrth-ddweud hynny’. Mae’r cyfryngau cymdeithasol yn helpu ni yma. Rydym wedi mabwysiadu hashnod #CodiLlais_VoiceUp. Boed yn fideo, yn flog, yn lythyr, yn record o lais yn adrodd hanes heddiw neu ddoe, bydd ei rannu gyda’r hashnod uchod yn galluogi ni i’w hel i gyd a’u diogelu ar gyfer ein dyfodol. Helpwch ni drwy wneud hyn hefyd. Cofiwch nodi enw, ardal a dyddiad. Byddwch yn ofalus o hawliau eraill bob tro.

Cawn gymryd rheolaeth o’r naratif drwy fwydo’r naratif. Dim ond ni all ddweud ein hanes ein hunain, efallai na fydd yn hanes hapus bob tro, efallai na fydd yn enghraifft bositif wastad, ond mi fydd bob tro yn bwysig.
-----------------------------------------

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Ebrill 2020.
Mae'r rhifyn cyfan dal ar gael i'w lawr-lwytho am ddim, yn ogystal â rhifynnau Mai a Mehefin.