Rhod y Rhigymwr -llyfryn bach cyfrinachol

Cefais nifer o lyfrau difyr yn ddiweddar gan Beryl Williams, Bryn Brisgyll, Llan Ffestiniog. Mae Beryl ar fin mudo i Harlech, ac yn awyddus i gael gwared ag ambell lyfr. Ymysg y rhai a roddodd i mi, mae teipysgrif a gyhoeddwyd gan R. J. Williams, Fronheulog, Gellilydan – ‘Atgofion, Cymeriadau a Dywediadau Diddorol’ – a welodd olau dydd ryw ddeugain mlynedd yn ôl.

O fewn dalennau’r deipysgrif, ceir hanesion hynod ddiddorol am ben uchaf Cwm Prysor ac ardal y Traws gan fwyaf. Ond mae yma hefyd lawer o rigymau ac englynion fel y rhain:

I’r Craswr gan Hedd Wyn

Nid anghlod yw gwneud englyn – er croeso
I’r craswr penfelyn,
Drwy y wlad, wel dyma’r dyn
I droi’r yd ar yr odyn.

Hwyrach y gŵyr rhywun pwy oedd y ‘craswr penfelyn’ oedd yn y Traws dros ganrif yn ôl. Gyrwch air!

Chwilio am Wraig  (awdur anhysbys)

Am wraig mae Wil yn chwilio - o rai blin
Tair o’r blaen fu ganddo!
Un annwyl, ffoniwch heno –
Tre Tair Iâr – rhif ‘tri-tri-o!’

Englyn ysgafn digon smala gydag enw ‘gwneud’ y dre’n addas i un oedd wedi cael tair gwraig eisoes.

Dyddiadur gan Bob Owen, Croesor

Awn iddo yn feunyddiol – i osod
Hanesion personol;
Llyfryn bach cyfrinachol
Ddaw i ni â ddoe yn ôl.

Mae’r englyn yma’n rhedeg yn hollol rwydd ac yn ddisgrifiad tan gamp o ddyddiadur.


Cwmorthin gan Ioan Brothen

Isel bant yng nghesail byd – yw y cwm
Ac oer le anhyfryd,
A chroenllom graig ddychrynllyd
Guddia haul rhagddo o hyd.

Dwn i ddim faint o ddarllenwyr ‘Llafar’ fyddai’n cytuno â’r disgrifiad cignoeth yma!

Cwmorthin -"oer le anhyfryd"?    Llun Paul W

Dynes Dew gan ‘J.R.’

Yn ei braw uwchben ei bron - a rhegi
Nes rhwygo’r bais neilon,
Lowri felltithiodd gloron
A staes ‘rôl ennill tair stôn.

Mae enw ‘J.R.’ dan nifer o englynion yn y gyfrol. Tybed a ŵyr rhywun pwy ydoedd?

Dyma flas yn unig. Bydd rhagor yn ymddangos o bryd i’w gilydd siŵr o fod.
---------------------------------------------


Rhan o erthygl Iwan Morgan, a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Ebrill 2017.
Gallwch ddilyn y gyfres efo'r ddolen isod, neu yn y Cwmwl Geiriau ar y dde.