Hogia Stiniog yn Senghennydd

Darn o lythyr gan Myrddin ap Dafydd yn rhifyn Mehefin 2012: 

Wrth ymweld â mynwent Pen-yr-Heol ger Senghennydd yn ddiweddar, deuthum ar draws carreg fedd ac enwau tri brawd o Flaenau Ffestiniog arni. Dyma’r arysgrif ar y llechfaen:

Mewn cof anwyl am

William Griffith Hughes

Diolch i Aled Ellis am gopi o'r llun

23 mlwydd oed

Hugh Hughes

22 mlwydd oed

Humphrey Hughes

19 mlwydd oed

Tri o feibion Francis a Winifred Hughes

“Cemlyn” Blaenau Ffestiniog

fuont feirw yn Nhanchwa alaethus

Senghennydd, Hydref 14, 1913.

“Dygi hwynt ymaith megis â llifeiriant,

y maent fel hun y bore, y maent

fel llysieuyn a newidir.”

Wrth chwilio am hanes y danchwa yng nghyfnodolion Cymraeg Hydref 1913, daethom ar draws y dyfyniad hwn:

Yn hanu o Ffestiniog - John Owen Jones a’i fab Evan Jones. Dywedodd  Evan wrth ohebydd Banerau ac Amserau Cymru: 

“Ni [bum] yn gweithio ond pedwar mis ar ddeg dan y ddaear. Pan ddigwyddodd y ffrwydrad, clyw[som] drwst ofnadwy, ac yna swn cwympiad. Yr oedd yna awyr yn ysgubo drwy y pwll, ond yr oedd yn llawn o lwch a mwg. Yr oedd[em] yn awr ac eilwaith yn gwlychu gwefusau [ein] gilydd â dwfr oedd [gennym] mewn potel, a diau i hyny [ein] cadw yn fyw nes i’r parti o waredwyr gyrhaedd.”

Rydym yn ceisio casglu mwy o wybodaeth am y teuluoedd hyn a byddem yn ddiolchgar iawn o glywed gair gan unrhyw un yn yr ardal fedr fod o gymorth inni wrth gofio am drychineb a ysgydwodd Cymru gyfan yn Hydref 1913.

Yn gywir,

 Myrddin ap Dafydd

Gwasg Carreg Gwalch, Llanrwst LL26 0EH [01492] 642031 (myrddin[at]carreg-gwalch.com)