Dydd Gŵyl Dewi Hapus!

Erthygl gan Marian Roberts, o rifyn Chwefror 1998.

‘Gwisg genhinen yn dy gap,
a gwisg hi yn dy galon.’

Ydach chi erioed wedi meddwl pam y cafodd y genhinen ei mabwysiadu fel arwyddlun gan y Cymry? Daeth y genhinen yma gyda’r Rhufeiniaid o ardal Môr y Canoldir, a sefydlodd yn arbennig o dda. Ceir chwedl am y genhinen sy’n mynd nôl i adeg Dewi Sant (tua 520 AD). Fe ddwed yr hanes i’r genhinen gael ei dewis fel teyrnged i fywyd meudwyol Dewi a fu’n eu casglu o’r caeau a’i cynnwys yn ei fwyd bob dydd.

Dro arall, dywedir i Dewi ddweud wrth filwyr  Cymru am roi cenhinen yn eu cap fel  gellid gwahaniaethu rhyngddynt a’r Sacsoniaid a oedd yn ceisio eu goresgyn. Roedd hyn yn helpu’r Cymry rhag lladd eu gilydd!

Cred eraill mae’r hen arferiad o ‘gymortha’ sy’n gyfrifol am i’r genhinen gael ei mabwysiadu fel arwyddlun. Wrth i’r cymdogion gasglu at ei gilydd i gario gwair neu godi mawn, roedd pob un yn cario cenhinen ar gyfer y cawl cennin a fwyteir ar ddiwedd y diwrnod gwaith. Yn eu hetiau neu eu capiau y cariai’r dynion eu cennin, a daeth y llysieuyn yn symbol o’r werin Gymreig.

Llun- Paul W

 Ond mae’r genhinen Pedr, neu’r daffodil yn cael ei hystyried fel symbol cenedlaethol hefyd. Hyd y gwn nid oes unrhyw hanesyn i ddatglu’r rheswm dros ei ddewis yn arwyddlun.

Mae yna debygrwydd yn nhyfiant y ddau blanhigyn, ond efallai am fod y daffodil yn harddach planhigyn na’r genhinen y cafodd ei ddewis.

Er, efallai, y gall un darn o wybodaeth a ddarllenais unwaith roi rhywbeth i chi feddwl drosto – Mae un rhywogaeth o gennin Pedr, yn tyfu mewn man ger Dinbych y Pysgod, Sir Benfro. Mewn un lle arall yn y byd y gwelwyd y planhigyn hwn – sef gogledd yr Eidal.

Tybed ai rhyw bererin cynnar yn dwyn yr enw Pedr a gariodd ei genhinen i’r ynysoedd hyn, ac mai hon a ddewisodd Dewi Sant rai canrifoedd yn ddiweddarach?

Y Mis Bach
Os corwynt fis crintach – ydyw hwn
    Gyda’i od a’i grepach
Os golwg, mae’n fis gloywach,
Tyr haul o hyd trwy ei lach.

(Mathonwy Hughes, Corlannau a Cherddi Eraill)


Cawl Cennin a Thatws

Amser: Paratoi – 45 munud; coginio – tua awr.
Cynhwysion (digon i 4):

12 owns (350g) tatws
3 cenhinen
1 owns (25g) menyn
1 nionyn, wedi ei falu
1 ½ peint (850ml) stoc llysiau
¼ peint (150 ml) hufen sengl
Cennin syfi, wedi eu torri’n ddarnau fel addurn
Pupur a halen

> Torrwch y tatws yn dafelli gweddol drwchus. Tociwch y cennin, a’u torri’n gylchoedd tenau.

> Toddwch y menyn mewn sosban addas i ddal yr holl gynhwysion; ychwanegwch y cennin a’r nionyn gan eu goginio’n ysgafn - heb iddynt droi’n frown – am 5 munud. Ychwanegwch y tatws, a choginio am 3 munud arall.

> Tywalltwch y stoc dros y llysiau yn y sosban gan ddod a’r cyfan i’r berw. Rhowch gaead ar y sosban, ac yna mud-ferwi’r cyfan am 20-30 munud. Gadewch iddo led-oeri.

> Hylifwch y trwyth yn llyfn.

> Ail dwymwch y cawl, heb adael iddo ferwi’n wyllt, a cymysgwch i mewn y pupur, halen a hufen.

Wedi ei roi mewn powlenni i’w weini gwasgarch ddarnau o gennin syfi ar wyneb pob un.

Awgrym: Am lai fyth o galoriau, cyfnewid yr hufen am iogwrt. Gwybdoaeth maeth: 240 o galoriau ymhob powlen. Isel mewn brasder. Ffynhonnell dda o Fitamin C.