Y Gymdeithas Hanes a Rhamant Bro

Roedd cyfarfod mis Tachwedd y Gymdeithas yn trafod y pandemig a ddilynodd y Rhyfel Mawr yn 1918-19. Fe’i gelwid yn Spanish Flu ac anwydwst a thebyg fod enwau eraill ar yr aflwydd marwol hwn. Can mlynedd yn ddiweddarach cafwyd pandemig arall, y Covid ac roedd y sgwrs ar y Spanish Flu yn dymhorol iawn a ninnau yn dal i fod dan gysgod hwnnw a’r llanast a grewyd mewn amrywiol ffyrdd.

Y siaradwr gwadd oedd Charles Roberts o Ben Bryn Llan, Llanefydd yn sir Ddinbych, saer coed wrth ei alwedigaeth yn cadw busnes gwneud dodrefn. Ond mae hefyd wedi gwneud ymchwil sylweddol ar bandemig 1918-19 a chawsom sgwrs ddifyr iawn ar dwf ac effaith y ffliw mawr hwnnw yng Nghymru a syndod gweld yn ei ystadegau mae gogledd orllewin Cymru a ddioddefodd waethaf gyda’r nifer mwyaf o achosion yn yr ardal hon.

Roedd yr ystadegau yn ysgytiol a theuluoedd cyfan yn marw … nid oedd y wyddoniaeth cystal bryd hynny ac yr oedd hi gan mlynedd yn ddiweddarach wrth drin y Covid ac roedd pobl yn dal i gymysgu mewn mannau oeddynt debygol o ymfflamychu’r clefyd. Soniodd am hanes trist y milwyr ifanc a fu farw yng ngwersyll milwrol Bae Cinmel … milwyr o Ganada yn bennaf oeddynt yn disgwyl llong i’w cludo yn ôl i’w gwlad. Roedd y rhain i gyd wedi goresgyn yr ymladd yn ffosydd Ffrainc ond ildio’u bywydau yn y pendraw i’r ffliw erchyll yma ac mae eu beddau i’w gweld heddiw ym mynwent Eglwys Farmor Bodelwyddan. 

Roedd y darlithydd yn dyfynnu yn helaeth o bapurau newydd y cyfnod … ond prin oedd y sylw a gafodd y ffliw hwn o’i gymharu â Covid ein hamser ni oedd ar dudalennau blaen y papurau newydd bob dydd am fisoedd lawer. Diddorol oedd cymharu sut oedd y llywodraeth yn trin a’r aflwydd yn y ddau gyfnod. Soniodd hefyd fod Lloyd George y Prif Weinidog yn y cyfnod hwn, wedi syrthio i grafangau’r clefyd a bu’n wael iawn ac yn ôl rhai sylwebyddion bu bron iddo golli ei fywyd.

Caed sylwadau difyr mewn ymateb i’r sgwrs ac yn amlwg roedd pawb wedi cael blas ar y pwnc.
Cynhelir y cyfarfod nesaf, nos Fercher, Ionawr 24 pan fydd Steffan ab Owain yn parhau ei sgwrs ddifyr ar hen furddunod y plwyf. Cynhelir y cyfarfodydd yn Ysgol Maenofferen a chroeso cynnes i bawb.
Yn y llun mae Charles Roberts y siaradwr a Dafydd Roberts Cadeirydd y Gymdeithas.
TVJ

RHAMANT BRO

Newyddion da i’r rhai ohonoch chi sy’n awchu i ddarllen y rhifyn diweddaraf o Rhamant Bro, sef cylchgrawn Cymdeithas Hanes Bro Ffestiniog – y mae ar gael yn y siopau rwan! 

Unwaith yn rhagor ceir arlwy amrywiol o erthyglau ynddo, megis:

Streic Fawr y Llechwedd gan Gareth T. Jones; 

Yr Athro Jack Darbyshire gan Enid Roberts; 

Trin Cerrig gan Vivian Parry Williams; 

‘Pwyllgor Cerdd Meirion’ gan Aled Ellis; 

Cofnodion Ysgol Glanypwll gan Nia Williams; 

Pam Cofio Tryweryn gan Geraint V. Jones; 

Cymdeithas Enweiriawl Ffestiniog gan Marian Roberts;

Trawsfynydd Ddoe, a Trychineb yn Nhrawsfynydd gan y Golygyddion; 

Cipdrem ar Hanes Sinemâu Stiniog gan Steffan ab Owain. 

Yn ogystal, ceir tipyn o hanes Freeman Evans, Hen Siopau’r Dref, Celf ym myd y Llechen, ac ambell stori ddifyr arall. Mynnwch gopi cyn iddynt werthu’r cwbl!

- - - - - - - - - - - -

Dau ddarn a ymddangosodd yn rhifyn Rhagfyr 2023

Ffliw Sbaen yn Yr Ysgwrn