Trysor Siop Elusen

Tra’r oeddwn yn siop OXFAM ym Mhorthmadog yn ddiweddar, sylwais ar gwsmeriaid yn trafod eitem oedd ar werth gydag un o’r staff.  ‘Roedd y gwrthrych yn debyg iawn i gwpan cystadleuaeth mewn eisteddfod.   Bore Sadwrn canlynol, tra yn Siop Goffi Antur Stiniog yn y Blaenau, galwodd un o’r genod oedd yn gweini – “Tyrd i weld hwn”.  

A beth oedd, ond yr eitem welais yn y siop elusen! 

(Lluniau gan Dafydd Roberts)

Arni ‘roedd y geiriau CWPAN CYSTADLEUAETH TYLLU BLAENAU FFESTINIOG, 1902.   Cyflwynwyd y gwpan i arddangosfa Cymdeithas Hanes Bro Ffestiniog yn ddi-enw, ond diolch o galon i’r dieithriaid a wnaeth. Galwch i'w gweld hi yng nghypyrddau gwydr y Gymdeithas yn y siop goffi.

I geisio darganfod mwy am y gwpan, euthum â hi at Steffan ab Owain, arbenigwr ar hanes y Blaenau.  Wedi ymchwilio, gwelwyd mai cwpan oedd ar gyfer enillydd cystadleuaeth tyllwyr chwareli ithfaen yn yr ardal.  Yn anffodus tydi enw’r enillydd ddim ar y gwpan. 

Dyma gyfieithiad gan Steffan o erthygl ym mhapur newydd ‘The North Wales Express’, 22 Awst 1902.

CYSTADLEUAETH DRILIO A SEICLO

Cynhaliwyd cystadleuaeth Pencampwriaeth Seiclo a Drilio gogledd Cymru ym mharc Blaenau Ffestiniog dydd Sadwrn, a hynny mewn tywydd dymunol.  Drilio’r twll dyfnaf mewn gwenithfaen o fewn 15munud gyda dewis o 15 ebill oedd un gystadleuaeth.  Enillwyd y wobr gyntaf, sef un gini a chwpan arian wedi ei hengrafio gan Evan Williams, Minffordd; yn ail – Richard Williams, Minffordd; a 3ydd – Morris Hughes, Llanaelhaearn. 

Yn y gystadleuaeth ar gyfer Chwareli Ffestiniog yn unig, yr enillwyr oedd – 1af John J. Davies, Manod; ail – E.W. Owen, Penrhyndeudraeth; a 3ydd – Jonathan Ellis, y Blaenau.  

Yn y gystadleuaeth seiclo enillwyd y wobr gyntaf, sef cwpan arian a chloc hardd, gan Hugh Hughes, Penmachno, a’r ail wobr gan John Jones, y Sgŵar, Blaenau.  

Enillwyd gwobr yn y gystadleuaeth tynnu rhaff dan dîm Chwarel Maenofferen; curwyd timau Chwarel Foty a Bowydd (Lord) a Llanaelhaearn ganddynt. 

Dafydd Roberts

- - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2023

'Cwpan Arall'  -rhifyn Mehefin