Rhod y Rhigymwr- trawiad gwych!

Pennod arall o gyfres Iwan Morgan

Mae derbyn negeseuon cyson ynghyd â gweithiau cynganeddol gan Simon Chandler yn bleser bob amser. Yn y dyddiau pan rydyn ni’n clywed fod niferoedd y siaradwyr Cymraeg wedi gostwng, mae’n chwa o awyr iach cael mabwysiadu rhai fel Simon. Un peth ydy dysgu’r iaith a’i siarad yn rhugl. Peth arall ydy llwyddo i’w hysgrifennu’n gywir a llenydda ynddi. Mae’n fwy o gamp fyth gallu cyfansoddi barddoniaeth gaeth ynddi! 

Yn ôl ei neges ddiweddaraf ataf, nid Simon ydy’r unig Lundeiniwr a lwyddodd i wneud hynny. Mae’n fraint cael rhannu efo chi’r darllenwyr ran o’i neges ddiweddaraf ataf:

“Hoffwn ddweud wrthot ti am fy nghyfeillion o Lundain sy’n barddoni ac yn cynganeddu (a’r ddau, fel fi, yn eu pumdegau).  Mae’n rhyfedd oherwydd, er nad oeddem yn adnabod ein gilydd cyn i ni gwrdd yn y byd Cymraeg (a ninnau’n wrandawyr ffyddlon ‘Podlediad Clera’), rydym yn dod o’r un ardal o ogledd Llundain.  Mae Jo Heyde  yn dod o Stanmore, sy’n ugain munud yn y car i ffwrdd o Golders Green (maestref fy mebyd i), ac (yn rhyfeddach fyth) mae Alan Iwi yn dod o’r un un faestref!  

Mae Alan wedi ennill sawl cystadleuaeth mewn sawl eisteddfod leol dros gyfnod o ddwy flynedd, megis yr englyn, yr englyn ysgafn a’r limrig, ac mae Jo (sydd wedi bod yn dysgu Cymraeg ers dim ond ychydig dros bedair blynedd) wedi ennill tair cadair ac un goron o fewn y deng mis diwethaf.  Yn ogystal, mae Jo yn rhedeg clwb barddoniaeth ar-lein (sef dros Zoom) sy’n boblogaidd ymysg beirdd.  Nos Iau, fe drafodon ni gyfrol gan y bardd ifanc, Osian Wyn Owen, o’r enw ‘Y Lôn Hir Iawn’... Fel y gweli di, dyna fwy o dystiolaeth bod gan y Gymraeg ffordd hudol o ymorol am draedfilwyr i frwydro dros ei hachos hi!”

Jo, Simon, ac Alan

Mae clywed am frwdfrydedd heintus Simon, Alan a Jo yn codi cywilydd arnaf. Fe fu adeg pan fyddwn innau’n cefnogi cystadleuthau barddoniaeth yr eisteddfodau bach, ond rhaid i mi gyfaddef fod sawl blwyddyn wedi mynd heibio er pan wnes i hynny ddwytha. Ai diogi neu henaint sy’n gyfrifol ... y ddau o bosib!  

Dan feirniadaeth y Prifardd Rhys Iorwerth yn Eisteddfod Chwilog, cafodd Simon gryn ganmoliaeth am ei englyn ... ‘Croesffordd'. Cyfeiria ato fel ‘englyn un frawddeg crefftus dros ben a chadarn ei gynghanedd.’ Y ‘dydd byrraf’ ydy’r groesffordd i’r bardd, a hwnnw’n dynodi ‘troad y rhod’:

Addawa bore’r dydd byrraf olau,
côr galwad Gorffennaf
neu Awst gana siant i’n haf
o gywair canol gaeaf.

‘Penrhyn’ oedd y testun a osodwyd yng nghystadleuaeth cylchgrawn Barddas. Ymysg y 24 englyn a anfonwyd at y beirniad, y Prifardd Alan Llwyd, cafwyd y canlynol i Benrhyn y Crimea, a hawliwyd oddi ar Wcráin yn 2014, a lleoliad llawer o’r ymladd presennol. Dan y ffug-enw ‘Ras Putin,’ dyma ymgais Simon:

I Fedlam aeth y ddrama, i esgyrn
o lond basged fara.
Dyn ei blwyf a daena bla
unllaw ym maw’r Crimea.

Mae’r sefyllfa’n y Crimea ‘bellach yn Fedlam, yn anhrefn a llanast llwyr, gan ystyried hefyd fod pob math o ryfel yn wallgofrwydd,’ meddai Alan Llwyd yn ei feirniadaeth. Yna, mae’n cyfeirio at gyrch ac ail linell yr englyn ...  ‘esgyrn / o lond basged fara’ fel ‘trawiad gwych ... trawiad gorau’r holl gystadleuaeth.’ O dderbyn y fath ganmoliaeth gan arbenigwr fel Alan, gall Simon deimlo fod ei gwpan yn llawn.

Ym Mhrifwyl y Rhyl a’r Cyffiniau ym 1985, gwelwyd Robat Powell yn sefyll ar ei draed yn seremoni’r cadeirio. Ei awdl ‘Cynefin’ oedd yr orau o’r deuddeg cyfansoddiad ddaeth i law yn ôl dau o’r tri beirniad. Fel Simon, Alan a Jo, athrylith a feistrolodd ein hiaith ac agweddau o’n diwylliant ydy Robat Powell. Tybed a welwn ni un o’r tri Llundeiniwr yn efelychu ei gamp ... os nad ym Moduan eleni, yn Rhondda Cynon Taf y flwyddyn nesa’ hwyrach?
- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mawrth 2023, fel rhan o erthygl hirach