Troedio 'nol -Y Gadair Ddu Gyntaf

Darn o golofn reolaidd John Norman, o rifyn Ionawr 2013.

Mae sgil a dawn darllen yn amhrisiadwy ac mae bod yn berchen casgliad o lyfrau neu lyfrgell fechan yn drysor ynddo’i hun. Mae gennyf lyfrgell felly a phob llyfr ynddi â’i stori ei hun i’w dweud. Tybiaf fod llyfr newydd sbon â rhywbeth arbennig tu fewn i’w glawr, yn enwedig os yw’n glawr caled. Mae cyfrinachau’n ddiogel tu fewn iddo ac yn bwrw teimladau i’r llygaid sy’n hedfan dros y tudalennau a’r print byw. Yn wir, mae yna arogl arbennig iddo a’r teimlad fod angen cofleidio’r cynnwys bron cyn ei ddarllen.

Llun gan Y Lolfa

O fy mlaen mae gennyf lyfr o’r fath. Llyfr sy’n ddiddorol i fachgen o Drawsfynydd, ac efallai yn dipyn o sioc hefyd gan ei fod yn troedio’n ôl a dilyn hanes y Gadair Ddu gyntaf, a hynny dros ddeugain mlynedd cyn Cadair Ddu Hedd Wyn.

Dyma’r enw yn fras ar ei glawr , ‘TALIESIN O EIFION A’I OES : BARDD Y GADAIR DDU GYNTAF : EISTEDDFOD WRECSAM, 1876. Yr awdur ydyw ROBIN GWYNDAF, a hon yw ei bumthegfed gyfrol mewn cyfres o gyhoeddiadau ar ddiwylliant gwerin Cymru. Cefais y fraint gyda 54 eraill o noddi’r llyfr hwn a gyhoeddwyd ac a argraffwyd gan Wasg y Lolfa, Awst 2012.

Stori ydyw am fywyd  bardd a enillodd Gadair Eisteddfod Wrecsam yn 1876 . Ganwyd Thomas Jones, Taliesin o Eifion, ger Llanystumdwy yn 1820, ond bu’n byw yn Llangollen y rhan fwyaf o’i oes. Bu farw yn 56 oed  a hynny ychydig oriau wedi iddo anfon ei awdl fuddugol i Eisteddfod Wrecsam. Wedi cyhoeddi ei farwolaeth o’r llwyfan gorchuddwyd y gadair â lliain du.

Wrth ysgrifennu’r darn yma clywaf fod y ‘Loteri’ yn cynnig grant newydd at gynnal ‘Yr Ysgwrn’ yn Traws. Wrth gadw Cadair Ddu Hedd Wyn yno,  mae’n siwr y daw sylw eto i hanes y Gadair Ddu gyntaf . Mae hanes y ddwy yn mynd law yn llaw.