Pennod arall o gyfres Steffan ab Owain
Tra ar daith yn mynd heibio Chwarel Maenofferen yn ddiweddar synnais wrth weld cyflwr truenus y bonc a’r felin. Yn wir, methwn a chredu bod y lle wedi dirywio cymaint ers 1980 pan oeddwn yn gweithio yno.
Roedd y chwarel hon yn enwog yn ei dydd, ac yn yr 1860au roedd William Fothergill Cooke, Aber Iâ (Portmeirion heddiw), sef cyd-ddyfeisydd y telegraff trydan, yn un o berchnogion y cwmni. Dyna sut y cafwyd yr enw ‘Lefel Cooke’ ar y twnnel tanddaearol a naddwyd gyda pheiriant tynelu George Hunter yn ystod cyfnod W.F.Cooke fel cyfarwyddwr. (Diolch i Dylan Jones am y llun).
Datblygwyd y chwarel yn ystod y degawdau dilynol a bu’n eithaf llewyrchus gyda chynnydd sylweddol yn y cynnyrch, sef o ryw 400 tunnell yn 1861 i gymaint a 8,600 tunnell yn 1882, ac erbyn hynny, cyflogid oddeutu 430 o ddynion yno. Pa fodd bynnag, erbyn 1980au roedd wedi gostwng i ryw dri dwsin a daeth cloddio am lechfaen i ben yno ar ddiwedd yr 1990au.
Yn dilyn, ceir enwau rhai o’r sefydliadau a chwmniau a ddefnyddiodd llechi Chwarel Maenofferen tros y blynyddoedd i doi eu hadeiladau: Ysbyty Neilltuo (Isolation Hospital) Stanhope, Durham; General Omnibus Co Garages, Llundain; Pwerdy Trydan, Abertawe; Infantry Barracks, Aldershot; Swyddfa Bost y Fyddin, Regent’s Park, Llundain; Royal Carpet Factory, Wilton, Salisbury; Storfeydd Grawn y Llywodraeth, Caerdydd, Abertawe, Barri ac Avonmouth; Aircraft Factories, Waddon, Croydon, Machine Gun Factory, Burton,- a sawl lle arall.
Allforiwyd rhai i bedwar ban byd hefyd, e.e. British Residency, Penang, Malaysia; Club Building, Constantinople; Rheilffordd Orllewinol F.C. Ouset, Yr Ariannin; Neuadd y Dref, Copenhagen, Denmarc, ac amryw o leoedd eraill.
Rai blynyddoedd yn ôl deuthum ar draws y llun hwn yn hysbysu llechi’r chwarel mewn arddangosfa (O bosib yn yr 1930au) ond ymhle y bu hi tybed? Ysgwn i a oes un ohonoch chi yn gwybod ?
- - - - - - - - - -
Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Medi 2025
No comments:
Post a Comment
Diolch am eich negeseuon