Dyddiadur Is-y-coed

Colofn Rhod y Rhigymwr, gan Iwan Morgan, o rifyn Medi 2025

Bydd Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 2025 yn aros yn y cof am yn hir. Ces dreulio bron i wythnos lawn yn troedio’r maes eang a mwynhau amrywiaeth o weithgareddau. 

Dydd Sadwrn, 2 Awst:
Fel hen fandar fu’n ceisio chwythu’r iwffoniwm ym Mand Corris ers talwm, cefais flas ar wylio cystadlaethau’r bandiau ar y teledu. 

Da iawn chi Seindorf yr Oakeley ar ddod yn ail yn eich dosbarth! 

Nos Sul, 3 Awst:
Er bod Aled ein mab hynaf yn perfformio ar lwyfan y maes gyda Daniel Lloyd a Mr Pinc, dewis mynd i’r Gymanfa Ganu wnes i a gadael i Alwena a Rhydian fynd i gefnogi. 

Hoffais ddull di-lol Ann Atkinson o gyflwyno a chafwyd emynau a thonau oedd yn plesio’n fawr.

 

Dydd Llun, 4 Awst:
Bu’n rhaid codi’n fore i fynd i’r Orsedd, ac er mai yn y Pafiliwn y cynhaliwyd y Seremoni Urddo, roedd naws arbennig iddi dan arweiniad cadarn yr Archdderwydd Mererid. 

Mynychu darlith gan yr Athro Eurig Salisbury ar y bardd o’r 17eg ganrif - Huw Morys, Eos Ceiriog.
Croesawyd Prifardd newydd i’r llwyfan yn Seremoni’r Coroni - Owain Rhys o’r Tyllgoed, Caerdydd. Ei gasgliad o gerddi – ‘Adfeilion’ ddaeth i’r brig mewn cystadleuaeth a ddenodd 28 o ymgeiswyr. ‘Casgliad yn cyflwyno darlun tyner o sefyllfa sy’n wynebu cymaint o deuluoedd heddiw’ ydy’r casgliad yma’n ôl un o’r beirniaid, Ifor ap Glyn. Canu am ei fam, sydd bellach yn gaeth dan rwymau dementia wnaeth y bardd. A’r ‘fam’ arbennig honno ydy Manon Rhys - enillydd Medal Ryddiaith Prifwyl Wrecsam 2011 a Choron Prifwyl Maldwyn a’r Gororau 2015.

Dydd Mawrth, 5 Awst:
Dewis dilyn yr Eisteddfod ar y teledu wnes i, a rhaid ydy canmol yr arlwy. Roedd Heledd Cynwal a Trystan Ellis-Morris, ynghyd â Nia Roberts - y tri mor brofiadol bellach - yn cyflawni eu gwaith yn broffesiynol. Rhaid canmol Tudur Owen yn fawr hefyd

Dydd Mercher, 6 Awst:
Methu cyrraedd rhagbrawf yr unawd cerdd dant dan 21 oed mewn pryd oherwydd y traffig, ond cawsom gyfle i wrando ar ddatganiad Elain Iorwerth (Trawsfynydd) ar y llwyfan ac ymhyfrydu’n ei llwyddiant yn cipio’r wobr gyntaf am gyflwyno ‘Yn Genedl Drachefn’ ar y gainc ‘Gwyrfai’

Derbyn croeso yng nghynulliad y Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn y prynhawn pryd y dyfarnwyd Gwobr Goffa Eilir i academydd dan 40 oed am gyfraniad nodedig i faes y gwyddorau ac addysgu’r gwyddorau drwy’r Gymraeg. 

Dydd Iau, 7 Awst:
Mynychu cyfarfod yn y Tŷ Gwerin i anrhydeddu Mair Carrington Roberts. Mwynhau gwrando ar bedwarawd yn cyflwyno geiriau a gyfansoddais i Mair pan dderbyniodd Fedal Goffa T. H. Parry-Williams ym Mhrifwyl y Fenni yn 2016. Dyma ddetholiad: 

Ar aelwyd ddiwylliedig
Ym mhentre’r Gwynfryn gynt,
‘Roedd seiniau cân i’w canfod
Yn gordiau ar y gwynt;
Amlygwyd lle i gainc a gair,
Ac etifeddu hyn wnaeth Mair.

Ei medrau fel athrawes
Oedd gadarn fel y graig,
I’r Alban ac i Loegr
Y cariodd ‘dân y Ddraig;’
A phan ddychwelodd i’w hen dre
Rhoes fri i’r ‘Pethe’ yn y lle.

Llwyddiannau cenedlaethol
Yn gyson ddaeth i’w rhan,
Gwnaeth graen ei beirniadaethau
Argraff mewn llawer man;
Manteisiodd y rhai hŷn a phlant
Ar faint ei dawn ym maes cerdd dant.

Fe’i hanrhydeddir heddiw
Ar lwyfan ein Prif Ŵyl,
A braint i ninnau ydyw
Cael uno yn yr hwyl, 
A chael cydnabod yr holl waith
Gyflawnodd Mair dros gyfnod maith.

 

Dydd Gwener, 8 Awst:
Eto, oherwydd traffig trwm, bu i ni fethu â chyrraedd rhagbrawf y triawdau/pedwarawdau cerdd dant agored mewn pryd, ond bu i ni lwyddo i glywed y rhai ddaeth yn fuddugol – Ceri, Ruth a Siriol. Y darn prawf eleni oedd geiriau a gyfansoddais yn ôl ym 1977 ar ôl gwylio’r rhaglen ‘Children’s Pictures of God’. Fe’i gosodwyd ar y gainc ‘Gelli Lenor’ gan Einir Wyn Jones - un o blant Cwm Teigl: 

Pan baentio’r gwanwyn wyrdd yn nail y coed
A’r blodau’n garped lliwgar dan fy nhroed,
Pan brancio’r ŵyn ar hyd y twyni iach
Daw i mi lun o Dduw fel plentyn bach.

Pan daflo’r haul ei gyfoeth dros y tir
Yn fantell aur o erwau’r wybren glir;
Pan welaf lawnder haf yn llysiau’r ardd
Caf lun o Dduw fel llencyn ifanc, hardd.

Pan ddelo’r gwyll i ‘sbeilio ‘sblander pnawn,
A chnau y cyll yn eu cwpanau’n llawn,
Pan grino dail y deri dan fy nhroed
Fe fydd fy Nuw bryd hynny’n ganol oed.

Ond pan ddêl eira fel conffeti gwyn
I wledd briodas deg y ddôl a’r bryn,
A’r iâ i roddi bollt ar gân y dŵr,
Bydd Duw â’i farf yn llaes fel rhyw hen ŵr.         

Trefnais i gyfarfod â’m cyfaill Simon Chandler [Seimon ap Lewis] yn y fan ymgynnull yng nghefn y llwyfan cyn y Cadeirio.

Roedd y profiad o gael bod yn bresennol yn yr Orsedd i’r seremoni honno eleni’n un hynod o emosiynol pan gododd y bardd buddugol, Tudur Hallam, Foelgastell, Sir Gaerfyrddin ar ei draed. Awdl neu gasgliad o gerddi mewn cynghanedd gyflawn – ‘Dinas’ osodwyd yn destun. Yng ngheiriau Peredur Lynch, un o’r beirniaid, ‘fe ganodd gân o ddyfnderoedd isaf ei fod, a llunio awdl na ddymunasai erioed ei llunio’. Mae un arall o’r beirniaid, Llŷr Gwyn Lewis yn canmol y bardd ‘am ei ddewrder, ei onestrwydd, ei genadwri inni o le mor arswydus ac unig a fydd yn gysur calon i rai sydd yn mynd drwy brofiadau tebyg i’r eiddo ef ei hun.’

Dydd Sadwrn, 9 Awst:
Daeth naw o gorau meibion i’n diddanu ar y prynhawn Sadwrn olaf – ac yn eu plith, Côr y Brythoniaid dan arweinyddiaeth John Eifion. Er na ddaeth llwyddiant y tro yma, credaf iddyn nhw lwyddo i gyflwyno rhaglen amrywiol a heriol. 

I gloi gweithgarwch wythnos orlawn, pleser fu cael eistedd yn y Pafiliwn i fwynhau’r Epilog gyda John’s Boys a chantorion ifanc disglair eraill. 

- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Medi 2025