Cyfnod cyffrous i’r Wynnes

Os wnaethoch chi ddigwydd gyrru ar hyd Heol Manod ar fore Sadwrn yn ddiweddar, efallai eich bod wedi gweld rhai o drigolion y pentref yn gwisgo festiau hi-vis, bagiau coch a ffyn codi sbwriel yn bob llaw.
Ar Chwefror 1af, unodd cymuned y Manod ar gyfer digwyddiad codi sbwriel a chodi calon, ond beth ysbrydolodd y bore?

Fel yr ydym eisoes wedi rhannu gyda chi ddarllenwyr Llafar Bro, ein nod yw prynu y Wynnes Arms, a’i hagor fel tafarn gymunedol, gan ddilyn arloesedd mentrau fel y Pengwern, Y Plu a’r Heliwr, a llawer mwy sy’n cymunedoli eu tafarndai i fod yn hybiau cymdeithasol a diwylliannol i’n pentrefi yng Nghymru.

Rydym yn falch iawn o gyhoeddi ein bod wedi llwyddo i ennill grant Grymuso Gwynedd! Mi fydd hyn yn ein galluogi i gymryd y camau cyntaf tuag at ffurfio Cymdeithas Budd Cymunedol (CBS), hynny yw, menter wedi’i hariannu gyda siârs cymunedol, er budd, ac wedi ei harwain, gan y gymuned. Bydd y grant yn ein helpu i baratoi cynllun busnes a siârs, dyluniadau pensaernïol cychwynnol a strategaethau marchnata. Hefyd, rydym yn trefnu cyfarfod cyhoeddus arall i rannu'r holl fanylion, camau ac, yn bwysicaf oll, i chi cael rhannu barn! 

Cofiwch gadw llygad barcud am bosteri gyda rhagor o wybodaeth am y dyddiad, a’n dilyn ni ar grŵp Wynnes Cymunedol ar FaceBook – mae cyfnod cyffrous o'n blaenau!

- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2025

 

Stolpia- Prysurdeb y 1960au

I’r rhai ohonoch a brofodd y cyfnod 1958-1965 yn y fro, yn ddiau, daw'r holl weithgarwch, prysurdeb a bwrlwm a fu gydag adeiladu Pwerdy Tanygrisiau ac Atomfa Trawsfynydd yn ôl i’r cof. 

Roedd busnesau’r ardal yn ffynnu gan fod rhai cannoedd o bobl yn tyrru mewn i’r Blaenau a’r cyffiniau i chwilio am waith gyda chwmnïau McAlpine, Cementation, Laing, ayyb. Cofiwn i ni fel hogiau weld un dyn yn eistedd ar gwrb yn yr hen Stesion London ac yntau wedi dod yr holl ffordd o’r Alban i geisio gwaith ac inni sylwi mai dwy goes artiffisial a oedd gan y truan. 

Cofiaf hefyd bod amryw o Wyddelod ac Albanwyr yn lletya yma, ac yn wir, amryw wedi cartrefu yn y Rhiw a Glan-y-pwll. Yn y cyfnod hwn cynyddodd y drafnidiaeth ar ein ffyrdd a phrysurodd y rheilffordd hefyd. Dyma un hanesyn difyr am y prysurdeb hwnnw:

Ym mis Chwefror 1961, a phan yn y broses o adeiladu pwerdy Trydan-Dŵr Tanygrisiau, defnyddiwyd injan diesel gref i ddod â thrawsnewidydd (transformer) mawr yn pwyso 123 tunnell ar hyd y rheilffordd yr holl ffordd o Hollinwood ger Oldham i’r Blaenau. 

Dywedir mai hon oedd yr injan locomotif diesel gyntaf i ddod fyny drwy’r Twnnel Mawr, ac yn ôl y sôn, dim ond cwta fodfedd oedd i sbario ar bob ochr y trawsnewidydd anferth hwn wrth iddo ddod drwy’r twnnel. Pa fodd bynnag, cyrhaeddodd Stesion London yn ddiogel ac aethpwyd â fo i’r pwerdy yn weddol ddidrafferth, medda nhw. Tybed pwy all ddweud wrthym sut yr aeth yr honglad mawr hwn o’r orsaf i lawr i’r pwerdy?

Y llwyth yn dod allan o’r Twnnel Mawr gydag amryw bobol yn ei wylio mewn syndod

Dyma’r trên a’r llwyth yn mynd heibio’r Dinas ar ei ffordd i’r orsaf

Sylwer ar yr adeiladau a fyddai yng ngwaelod Tomen Fawr, Chwarel Oakeley yr adeg honno, sef hen gartref Mr Rufeinias Jones a’i wraig ar y chwith, ac os cofiaf yn iawn,  hen gartref Jonah Wyn ar y dde iddo, a sied injan yng ngodre Inclên Fawr Dinas. (Diolch i Megan Jones, Bryn Bowydd am y lluniau).
- - - - - - - - -

Rhan o golofn reolaidd Steffan ab Owain, a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2025

 

Hir Oes i Sbrint ’Stiniog

Degau o redwyr yn mentro eleni

Ddydd Sul cynta’ Chwefror mentrodd dros 80 o redwyr i fyny at Stwlan mewn ras 5K hwyliog. Dyma’r ail dro i Sbrint ’Stiniog gael ei chynnal, a chafwyd ras gystadleuol iawn – yn ogystal â digon o hwyl.

Lizzie Richardson o Danysgrisiau ddaeth gyntaf yn ras y merched, gan gwblhau’r ras mewn 21 munud a 31 eiliad. Gosododd record newydd ymhlith y merched, gan orffen bron i wyth munud yn gynt na’r enillydd y llynedd. Daeth partner Lizzie, Tom, yn chweched gan wthio’u mab blwydd oed mewn coetsh!

Matthew Fenwick o Flaenau Ffestiniog oedd y dyn cyntaf i orffen mewn 20 munud union, efo’i gi. Elis Jones o Ben Llŷn ddaeth yn gyntaf yn ras y dynion (heb gi), a hynny mewn ugain munud a deunaw eiliad. Fe osododd Elis record newydd yn ras y dynion hefyd, pan orffennodd dros dri munud yn gynt na’r dyn buddugol yn 2024.

Rhedodd 90 o bobol y ras, sy’n dilyn ffordd Stwlan o Ddolrhedyn at yr argae ac yn ôl eleni, dros 40 yn fwy na’r nifer gymerodd ran flwyddyn yn ôl. Hir oes i Sbrint ’Stiniog a gobeithio bydd y ras yn dal i fynd o nerth i nerth!

- - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2025

 

Dod â’n gerddi i’r gymuned...

Dyna ddywedodd un o staff Gerddi Stiniog wrth inni nodi ein bod am rannu ychydig o’n newyddion gyda darllenwyr Llafar Bro.

Roedd Ionawr wedi bod yn hen dywydd oer a thrwm. Ar adegau o'r fath, mae'n llesol galw yng Ngherddi Stiniog. Hwyliau da ar bawb bob amser. Y staff a’r unigolion i gyd wrthi’n ddygn. Mae croeso mawr i'w gael yno. Mae brwdfrydedd parhaus i rannu newyddion am ryw fenter newydd neu’i gilydd.

Gyda diolch i Barc Cenedlaethol Eryri cafwyd yn ddiweddar, nawdd i ddatblygu 'gwlyptir' yn y gerddi. Anodd meddwl bod angen datblygu’r ffasiwn beth yn ardal Ffestiniog!

Gyda lleihad yn y llefydd naturiol i adar, llyffantod, pryfetach a thebyg ymgartrefu mewn cynefin addas, gofynnwyd inni glustnodi llecyn i hybu byd natur. Yn dilyn stormydd mis Tachwedd, bu rhaid llifio ambell goeden fawr oedd wedi disgyn ac felly roedd llecyn addas rhydd ar gyfer llyn bychan. Mae’r tir wedi ei farcio a’r tyllu wedi cychwyn.

Diolch am arweiniad criw'r Dref Werdd – rydyn yn rhagweld na fydd y dasg yn un anodd.
Mae’r Dref Werdd am blancio un o’r coed sydd wedi syrthio er mwyn creu mainc ar gyfer eistedd wrth y llyn bach. Bydd y cwch gwenyn yn cael ei leoli nepell o'r llyn.

Wrth grwydro o gwmpas roedd yr unigolion yn bagio logs a choed tân, a rhai eraill wrthi yn tacluso ar ôl y gaeaf. Roedd yr ieir yn crwydro o gwmpas yn brysur yn pigo.

I’r rhai ohonoch sydd wedi cadw ieir, neu gydag ieir, gallwch werthfawrogi gwerth y dofednod. Mae’r unigolion wedi elwa o’r profiad busnes wrth brynu bwyd a gwerthu wyau, ond hefyd mae’r gerddi rywsut yn fwy cartrefol ers eu dyfodiad. Yr elfen gofal yn brofiad gwerthfawr!

Yn ddiweddar, bu cyfle i drwsio stribed hir o wal cerrig sych, a hyn wedi’i wneud yn grefftus iawn gyda chymorth ac arbenigedd Stephen Lucas. Mae Mr Lucas wedi adeiladu sedd o gerrig sych sydd wedi ei lleoli tu allan i’r cwt ieir. Man ymlacio i ambell unigolyn.

Dewch draw i fusnesu, mae’n werth galw heibio. Lleoliad da i godi hwyliau, myfyrio neu fwyta picnic bach, a hynny wrth edmygu’r golygfeydd bendigedig.

- - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2025

 

Dilyn Trywydd

Mae’n anodd credu bod pum mlynedd wedi mynd heibio ers dechrau’r pandemig, neu ers i ni yn y gorllewin ddechrau ystyried cymryd y rhybuddion o ddifrif beth bynnag. Mawrth 23 ddaeth y clo mawr, wrth gwrs, ond erbyn y Chwefror dw i’n cofio gwylio’r newyddion o’r Eidal a dechrau poeni.

Bryd hynny, roeddwn i’n byw yn Aberystwyth ac yn astudio am radd feistr mewn Hanes Cymru, a dw i’n cofio'r rhyddhad o gyrraedd Bronaber, a ’Stiniog yn agor o’m mlaen i, ar ôl sgrialu hi fyny’r A487 ar noson y cyhoeddiad mawr, yn poeni y bysa ryw heddwas yn fy nhroi i’n ôl am Aber ac y byddai’n rhaid treulio misoedd mewn tŷ stiwdants oer oedd prin yn gweld golau’r haul. Ta waeth, gyrhaeddais i Gwm Teigl efo llond boot o bethau, gan gynnwys, am ryw reswm od, y peiriant gwneud toasties - jyst y peth mewn argyfwng.

Cwm Teigl. Llun Paul W

Flwyddyn yn ddiweddarach, gefais i waith fel gohebydd gyda golwg360. Â’r pandemig dal i ruo yn ei flaen, doedd prin un stori newyddion nad oedd yn sôn am Covid. Ar ôl ryw flwyddyn arall, gefais i ddechrau sgrifennu i gylchgrawn Golwg – swydd dw i dal i'w gwneud – a chanolbwyntio ar ddarnau ‘Ffordd o Fyw’, sy’n bopeth o straeon am fwytai, ffasiwn, siopau, bragwyr, gwyliau, safleoedd archeolegol... unrhyw beth difyr.

Daeth y pandemig ag erchyllterau fedrith y rhan fwyaf ohonom, diolch byth, fyth eu dychmygu. Ar y pegwn arall, cafodd rhai ohonom gyfle i ailfeddwl prysurdeb bywyd, i grwydro’n bro, i ailafael mewn heb ddiddordebau. Yn dal i fod, pan dw i’n cyfweld pobol ac yn gofyn sut ddechreuon nhw eu busnes neu eu diddordeb, mae canran uchel iawn ohonyn nhw’n sôn am gyfnod Covid. Fysa hi’n ddifyr iawn mesur yr effaith cymdeithasol gafodd y pandemig arnom yn iawn, a’r holl fywydau sydd wedi dilyn trywyddion cwbl wahanol yn ei sgil. 

Debyg iawn na fyswn i fyth wedi dod yn ohebydd, nag felly’n hapus i olygu Llafar Bro (!), hebddo.

Siŵr eich bod chi’n meddwl pam fy mod i’n rhygnu ymlaen am rywbeth ddigwyddodd bum mlynedd yn ôl – hanes ydy ’mhethau i, cofiwch - ond mae o’n dod â fi at yr edmygedd oedd gen i tuag at bapurau bro a grwpiau cymunedol wnaeth ddal ati’n ddygn yn ystod y cyfnod. Mae’n glod i wirfoddolwyr ym mhob rhan o’r wlad bod y traddodiadau hyn wedi dod drwyddi, a braf oedd cael gair o ganmoliaeth gan yr awdures Manon Steffan Ros yn ddiweddar.

“Er ’mod i ddim o’r ardal nac erioed wedi byw yno, mae gwefan Llafar Bro yn un o fy ffefrynnau. Gymaint o hanes difyr arno fo. Parch mawr at y rhai sy’n ei gynnal/sgwennu.”

Diolch Manon am y nodyn hyfryd, a chofiwch fod dros 1,100 o hen erthyglau gan lawer o golofnwyr ar y wefan os ydych chi awydd pori rywfaint ar yr archif.

Nodyn hefyd i orffen am un o fy addunedau blwyddyn newydd y soniais amdanyn nhw yn rhifyn Ionawr. Diolch i’r rhew, wnes i ddim symud y car am tua deng niwrnod cyntaf y flwyddyn felly dyna’r addewid i ddefnyddio llai arno'n cael tic. Gobeithio bod pawb wedi dod drwy’r tywydd rhewllyd a garw’n iawn, a chyda gobaith cawn adael y gwaethaf o’r gaeaf rŵan!

Cadi Dafydd
- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Chwefror 2025