Bu sawl damwain ar Reilffordd Ffestiniog tros y blynyddoedd, a hynny am wahanol resymau, megis plant yn gosod cerrig ar y rheiliau, coed yn syrthio ar y cledrau, bariau wedi treulio, olwynion y wageni yn torri, pobl yn cael eu taro gan y ryn, gwartheg a defaid yn crwydro ar y trac, ayyb. Dyma hanes un ddamwain a achoswyd gan ddafad, neu faharen, a bod yn fanwl, a achosodd gryn helbul i’r cwmni ym mis Ionawr 1904.
Roedd trên (ryn) yn llawn o lechi wedi gadael y Blaenau prynhawn dydd Mercher, 20 Ionawr, 1904 yng ngofal David Jones ac Evan Davies. Cofier, nid oedd angen injian i dynnu’r ryn ar y ffordd i lawr y rheilffordd gan fod rhediad, sef graddiant, o’r Blaenau at y Cob ym Mhorthmadog.
Fel rheol, byddai rhwng 50 ac 80 o wageni yn y ryn, ac felly y bu y diwrnod hwn. Aeth y rhedfa yn ddidrafferth i lawr at Orsaf Tan y Bwlch, ond ychydig wedyn oddeutu 2 o’r gloch a phan oeddynt newydd fynd heibio y tu uchaf i Blasdy Oakeley ac ar un o’r trofeydd uwchlaw Bryn Mawr neidiodd myharan i lawr o ben y clawdd ac o dan y wagen gyntaf. Lladdwyd yr anifail yn y fan a’r lle, ac o ganlyniad i’r gwrthdrawiad taflwyd y trên tros ochr serth i’r coed islaw. Aeth 38 wagen o ran flaen y trên ar eu pennau i’r goedwig, ond arhosodd y gweddill ar y cledrau, er bod amryw ohonynt oddi ar y bariau ac wedi eu malurio.
Roedd y ddau weithiwr wedi medru bracio rhyw saith o’r wageni, ac felly, wedi arbed tri deg (30) o’r gweddill rhag canlyn y rhai cyntaf, a thrwy rhyw drugaredd gallodd y ddau neidio oddi arni hi yn ddianaf. Ofnid y byddai’r gost yn rhai cannoedd o bunnau i’r cwmni mewn cerbydau a llechi. Daeth y mwyafrif o’r llechi o chwareli Oakeley a Llechwedd a dryswyd traffig y rheilffordd am weddill y diwrnod. Pa fodd bynnag, bu gweithwyr y rheilffordd yn gweithio ar eu clirio drwy’r nos fel erbyn y bore drannoeth yr oedd y trên cyntaf wedi gallu mynd a’r chwarelwyr at eu gwaith yn ddirwystr.
 |
| Sylwer ar y troseddwr rhwng y ddwy wagen ac yn llaw un o’r gweithwyr |
Cofio Cyfaill
Gyda thristwch y derbyniwyd y newyddion am farwolaeth y cyfaill Gerald Griffiths, 5 Trem y Bwlch ym mis Gorffennaf. Pan ddeuthum i’w adnabod gyntaf synnais at ei wybodaeth eang am ein chwareli a chwarelwyr y fro hon, ac yn wir, ardaloedd chwarelyddol eraill. Gan ei fod wedi treulio sawl blwyddyn yn gweithio yn y chwarel ac wedi gwrando ar hanesion y dyddiau gynt gan ei gyd-chwarelwyr roedd ganddo stôr o ffeithiau ar ei gof. Cofiaf ef yn dweud iddo ddechrau darllen llyfrau a galw yn y llyfrgell gyda’i fam pan oedd yn grwt ifanc iawn.
Roedd ganddo lawysgrifen werth ei gweld- fel coporplat. Yn ddiau, darllenodd gannoedd o lyfrau tros y blynyddoedd gan y galwai yn y llyfrgell yn fynych. Dysgais lawer am hanes yr ardal a’i phobl yn ei gwmni a diolch am y fraint o’i adnabod ac am ei gyfeillgarwch. Ein cydymdeimlad dwysaf â’r teulu oll.
Lluniau o’r Gorffennol, rhifyn Gorffennaf-Awst
Daeth ymateb gan Dafydd Linley i’r cais am wybodaeth am y llun o'r bachgen efo caseg ac ebol, yn awgrymu mai ar allt Cwmorthin mae o.
Diolch Dafydd; Y mae’n edrych yn debyg iawn, efallai wedi ei dynnu ychydig bach is gan nad yw Allt Ceffylau i’w gweld ynddo.
- - - - - - - - - - -
Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Medi 2024
.JPG)
