Coch yr aeron ar y celyn

Erthygl gan un o'n golygyddion ni, Tecwyn Vaughan Jones, ar un o arferion hynafol y Nadolig, sef dod a phlanhigion bytholwyrdd i'r tŷ yn ystod y gaeaf.

Celyn. Llun PW

 Ystyriai ein hynafiaid fod rhywbeth arbennig yn perthyn i blanhigion oeddynt nid yn unig yn cadw’u dail dros y gaeaf ond hefyd yn dwyn ffrwyth, pan fo byd natur yn gyffredinol wedi hen fynd i gysgu.

Fe’u hystyrid fel symbolau o fywyd tragwyddol a dethlir eu hynodrwydd trwy ddyfeisio pob math o ddefodau i geisio ffrwyno arbenigrwydd y planhigion er mwyn budd bywyd pob dydd. Maent yn symbol o lwc a hapusrwydd ac yn sicr credid fod eu presenoldeb yn bendithio’r tŷ. 

Gyda dyfodiad Cristnogaeth condemniodd yr Eglwys gynnar y fath ofergoeledd a phaganiaeth … ond roedd hen ddefodau wedi eu gwreiddio’n ddwfn ac yn y diwedd bu raid i’r Eglwys dderbyn eu presenoldeb ond iddynt gael rhoi ystyr Cristnogol i’r defodau cysylltiedig.

Ystyrid hi’n weithred anlwcus iawn i ddod a’r planhigion hyn i’r tŷ cyn noswyl Nadolig … ddaw dim da i’r tŷ na’r teulu pe gwneid hyn.  Yn draddodiadol roedd yr Ŵyl Nadolig neu’r Gwyliau fel y’i gelwid yn parhau am ddeuddeng niwrnod a rhaid, yn ddefodol felly, ddifa’r bythwyrdd ar 6ed o Ionawr  yn ddi-ffael neu unwaith eto ddod ac anlwc ar y tŷ. 

Sut i’w difa? … yn ôl rhai dylid eu gadael i wywo a phydru tu allan i’r tŷ ac eraill rhaid oedd eu llosgi a chadw’r lludw dros y flwyddyn i ddod. Faint sy’n arfer yr hen ddefod yma erbyn heddiw a faint sy’n temtio ffawd trwy addurno yn rhy gynnar a thynnu’r addurn i lawr cyn y 6ed ?