Y Gymdeithas Hanes- Llys Dorfil

Roedd nos Fercher, Mai 18fed yn noson braf a daeth nifer fawr i gyfarfod olaf y tymor. Tymor a fu’n llwyddiannus iawn mewn perthynas i amrywiaeth y testunau ac yn wir y niferoedd a ddaeth i wrando.
Mae’r mynychwyr wedi cynyddu drwy’r tymor a gobeithio y cawn sesiynau'r un mor llwyddiannus y tymor nesaf. 

Coronwyd y tymor trwy gael Bill a Mary Jones i ddisgrifio a phendroni dros y gwaith sydd wedi ei gyflawni ar safle Llys Dorfil yng Nghwm Bowydd. 

Mae Llys Dorfil yn adnabyddus i bawb bellach, mae wedi wedi ennyn diddordeb lleol a cheir archeolegwyr o’r fro yn gweithio gyda thîm o’r fro a bob amser yn rhannu’r wybodaeth yn gyson gyda thrigolion y fro. 

Rhan o sfale Llys Dorfil a'r Blaenau yn y cefndir. Llun Paul W

Mae Bill a Mary wedi arwain a chyflawni gwaith pwysig yn cloddio ar y safle hwn ac wedi dod a Llys Dorfil yn ôl fel rhan o’r cof cymunedol. Tybir mai safle amgaeedig (Lloc) o’r Oesoedd Cynnar, oedd yn cael ei ddisgrifio fel prin yn weladwy ac yn adfeiliedig cyn i’r cloddio ddechrau.

Ers 2018 mae’r tîm cloddio wedi darganfod bod y safle yn cynnwys adeilad crwn a nobl. Mae’n glamp o safle. Sicrhawyd sawl arteffact e.e.. pennau saeth llechi wedi eu gweithio â llaw a cherrig llechi glas gydag engrafiadau arnynt. 

Cafwyd rhai darganfyddiadau anarferol, e.e.. wrth gloddio am dystiolaeth o aelwyd, darganfu'r tîm ychydig iawn o dystiolaeth o losgi ond canfuwyd bod pren tua 0.75m o dan wyneb y llawr. 

Darganfuwyd pensel fetel (ar gyfer creu lluniau, geiriau a symbolau)). Hefyd daeth modrwy i’r fei.
Dyma ddywedodd Rhys Mwyn yn ei flog ar ôl ymweld â’r safle yn fuan wedi i’r cloddio ddechrau yn 2018.

Newydd ddechrau cloddio yn Llys Dorfil ar gyrion Tan y Grisiau / Blaenau Ffestiniog mae Bill a’r criw. Y Gymraeg yw iaith naturiol y gwaith hyd yn oed os yw’r di-Gymraeg yn ymuno. Perthyn i le mae’r criw – pobl Blaenau, pobl Tan y Grisiau, pobl y fro – gyda gwybodaeth eang, dealltwriaeth eang.

Does dim diwrnod gwell i’w gael nac ymuno gyda chriw fel hyn yn yr awyr agored, i gloddio, gyda golygfeydd hyfryd draw dros Gwm Bowydd tuag at Blaenau ar y gorwel. 

Rwyf wedi cyfeirio at y criw yma sawl gwaith dros y blynyddoedd yn y golofn hon wrth grybwyll gwaith ardderchog Bill Jones a’r criw yn cloddio ym Mhenamnen, Ffynnon Elen/Elan (Dolwyddelan), chwarel cerrig hogi Moel Siabod neu yng Nghwmorthin.

Cafwyd disgrifiadau o rai o’r hyn a ddarganfuwyd hyd yn hyn gan Bill, Mary a’r tîm ar y safle a chafwyd damcaniaethau archeolegol a sut adeiladau fuasai’n debygol o fod wedi cael eu codi ar y safle pwysig hwn. 

Roedd lluniau di-rif a chafwyd cyfraniadau gan Bill Mary yn eu tro. Dyma bartneriaeth ardderchog yn amlwg! 

Diflannodd awr mor sydyn a buasai awr arall hyd yn oed ddim wedi gwneud cyfiawnder a’r gwaith! Edrych ymlaen at ddarganfyddiadau pellach dros yr haf eleni. Roedd y Gwaith cloddio yn ailddechrau ddiwedd mis Mai.

Yn y llun yma gwelir Bill a Mary Jones sy’n arwain y tîm cloddio a Dafydd Roberts, Cadeirydd y Gymdeithas Hanes ac un o aelodau'r tîm. 

TVJ

- - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mefehin 2024