Maes y Magnelau

Arddangosfa Newydd Llys Ednowain

Bu lansiad o arddangosfa arbennig yn rhannol er mwyn cofio’r Rhyfel Byd Cyntaf mewn bore coffi yn Llys Ednowain, Trawsfynydd  bore Gwener 25ain o Ebrill.  Maes y Magnelau yw teitl yr arddangosfa, sef cyfeiriad at y gwersyll milwrol a maes tanio oedd ym Mronaber a Chwm Dolgain o 1905 tan tua 1959, a bydd yw gweld yn y ganolfan am weddill y flwyddyn.



Bu i Keith O’Brien, Cadeirydd y ganolfan, egluro wrth y gynulleidfa niferus dipyn o hanes a chefndir y gwersyll trwy gymorth sleidiau o hen luniau o’r ardal.  Nodwyd mai mewn ymateb i wersi a ddysgwyd yn Rhyfeloedd y Böer sefydlwyd y maes tanio, oherwydd i Gwm Dolgain ymdebygu i dirwedd Dde Affrig a’r angen i ymarfer technegau newydd o danio magnelau mewn tir cyffelyb. 


Cyfeiriwyd hefyd at yr oll geffylau oedd yno i bwrpas swyddogion ac i dynnu’r gynau mawr.  I’r perwyl, nodwyd fod y ceffylau wedi bod yn destun cwyn i’r Adran Ryfel gan y Cyngor Plwy; oherwydd iddynt gael eu cerdded trwy bentref Traws ar fore Sul, fel ymarfer ystwytho iddynt, ac i swn eu carnau amharu ar wasanaethau’r capeli!


Cafwyd gwybodaeth hefyd am y protestio bu yno yn hydref 1951 gan Blaid Cymru yn erbyn ymestyn maint y maes tanio, gyda neb llai na’r diweddar Gwynfor Evans yn arwain y brotest.  Hon oedd y brotest gyntaf i’r Blaid gynnal trwy ddefnyddio dulliau heddychlon Gandhi o wrthwynebu, trwy eistedd i lawr ar brif fynedfeydd y gwersyll er mwyn rhwystro symudiadau i mewn ac allan o’r safle.

Bu i nifer gyfrannu trwy atgofion a bu llawer o ddiddordeb mewn gorchymyn swyddogol o’r Rhyfel Byd Cyntaf a ddangoswyd gan Mrs Glenys Cartwright sef cofarwydd o eiddo ei thad, Mr Henry William Jones, cyn prifathro Ysgol Bro Hedd Wyn.  Roedd  yn “Signaler” yn yr RWF ac er iddo fod yn gyfrifol am lawer o negeseuon, hon oedd yr unig enghraifft iddo gadw.  Mae’r neges wedi ei dderbyn ar y 30ain o Fai 1916 ac yn rhoi gorchymyn i’r milwyr “Stand to in fighting order with steel helmets and wait for orders”.

Sian O’Brien oedd yn gyfrifol am baratoi’r
arddangosfa yn ystod cyfnodau gwyliau o Brifysgol
Bangor, ble mae hi’n astudio i fod yn athrawes.  Dywedodd Sian, “Rwyf wedi dysgu dipyn am fy ardal trwy ddarparu’r arddangosfa.  Diddorol iawn oedd darganfod pwysigrwydd ffeiriau cyflogi’r plwy ym mân ddeddfau’r maes tanio, sef na fyddai unrhyw saethu’n digwydd ar ddiwrnod ffair.  Hefyd y cyfeiriad ynddynt ynglyn â beth i wneud gyda defaid wedi eu lladd gan fagnel - a’u gwerth, 15 swllt am ddafad a 10 swllt am oen!”

Mae’r arddangosfa i’w weld rhwng 10:00 a 4:00 Llun i Wener yn Llys Ednowain, Canolfan Treftadaeth Trawsfynydd ac mae croeso gynnes i unrhyw un ymweld a’r arddangofa.