Tŷ Tŵr Llys Dorfil

Pan gloddiwyd yn Llys Dorfil, darganfuwyd olion clir o dŷ tŵr, neu dŷ caerog, o ddiwedd yr Oesoedd Canol. Os cadarnheir y rhagdybiaeth hon, nid oes gan Lys Dorfil unrhyw gysylltiad â Derfel Gadarn, a fodolai yn nechrau'r Oesoedd Tywyll, fel yr awgrymir gan draddodiad lleol. Roedd Llys Dorfil oddeutu chwe chant o flynyddoedd yn ddiweddarach na chyfnod Derfel Gadarn. Ond mae adeiladau eraill yn y lloc sy’n dyddio canrifoedd o flaen amser Derfel.

Roedd tai caerog Cymru yn dai a godwyd rhwng dechrau'r G14eg a'r G15fed. Maent yn gysylltiedig â thai tŵr, sydd i'w cael mewn niferoedd sylweddol yn Iwerddon a'r Alban ac i raddau llawer llai yn Lloegr. Mae mwyafrif tai tŵr Cymru yn ne Sir Benfro, gydag ychydig iawn o enghreifftiau yn y gogledd. Yn aml, gelwir tai tŵr, neu dai caerog yn gestyll, am nad oes gwahaniaeth clir i’w gael rhyngddynt. Nid yw'r tai tŵr o Gymru yn arbennig o fawr ac mae ganddynt hyd at dri llawr.

Y prif resymau dros gredu mai tŷ tŵr yw Llys Dorfil yw:

•    Y wal ddwbl a adeiladwyd o'i gwmpas i’w amddiffyn rhag ymosodiad.

•    Y fynedfa lle mae'r grisiau'n mynd i mewn drwy'r ddwy wal.

•    Wedi'i adeiladu â cherrig orthostat, a oedd yn golygu bod yn rhaid i'r lloriau uchaf fod o
    bren,oherwydd y cyfyngiadau pwysau.

•    Hefyd daethpwyd o hyd i garreg golyn y tu mewn i'r adfail.

•    Dim lle tân ar y llawr gwaelod.

•    Y ffaith mai dim ond llawr sylfaenol iawn oedd ar lefel isaf.

Mae prinder crochenwaith yn dweud wrthym na feddiannwyd y lle lawer ar ôl yr G17eg - G18fed, gan fod yr ychydig o grochenwaith a  ddarganfuwyd yn dyddio o'r cyfnod hwnnw.

 

 

Y mae’n anodd credu fod llawr cyntaf Llys Dorfil bron ddwbl maint y llawr cyntaf yng Nghastell Dolwyddelan. 

 

 

Efallai nad oes llawer yn gwybod hyn, ond Cymru yw’r wlad sydd a’r nifer mwyaf o gestyll i’r filltir sgwâr yn y byd!

Efallai fod yma un arall...
Bill a Mary Jones

- - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Tachwedd 2021.