Y Gymdeithas Hanes yn Crwydro

Ddiwedd Medi cafwyd y cyfarfod cyntaf yn nhymor newydd y Gymdeithas. Roedd diwedd yr wythnos honno yn Gyhydnos i rai ac Alban Arthan neu yn Fabon i eraill, roedd cyfarfod am 5.30yh yn sicrhau digon o oleuni am o leiaf dwy awr arall i wneud taith iawn o gwmpas Rhiwbryfdir. 

Cafwyd amser arbennig yng nghwmni Steffan ab Owain a drefnodd y noson a daethom eto i sylweddoli pwysigrwydd y Rhiw yn natblygiad y Blaenau. 

Cychwynwyd y daith gyferbyn â’r hen Ysbyty Oakeley ac yna ar hyd Ffordd Fach ac anelu am Ffordd Dinas, a draw dros y rheilffordd fawr at waelod y Llwybr Cam. Wedyn ymlwybro yn ôl at Benygroes a heibio hen Gapel y Rhiw (Tai Dwyryd) a gorffen wrth y tro sy’n arwain i Gae Baltic. 

- - - - - - - -

Ymddangosodd yn rhifyn Hydref 2023

Bu dwy ddarlith hyd yma yn y gyfres sgyrsiau poblogaidd. Y nesaf ydi HEN FURDDUNOD Y PLWYF gan Steffan ab Owain ar Ionawr 17.

Mae crynodeb o sgwrs Charles Roberts -effaith pandemig 1918- ar gael yn rhifyn Rhagfyr, sydd yn y siopau rwan.

Isod mae hanes darlith Peredur Huws (darn allan o rifyn Tachwedd 2023):

Y Gymdeithas Hanes. Cyfarfod Hydref 18fed
Cawsom wledd o luniau a phrofiadau unigryw'r teithiwr dan ddaear amlwg sef Peredur (Pred) Hughes o Bentrefelin, Cricieth. Dechreuodd ei yrfa fel saer cychod a llongau yn Falmouth, Cernyw, a thro wedyn yn gweithio ar adeiladu Gorsaf Bŵer Hydro Dinorwig yn Llanberis ac yna cyfnod yn gweithio mewn chwareli llechi yn y Blaenau a Dyffryn Nantlle. Erbyn hyn mae wedi ymddeol ac yn tywys ymwelwyr dan ddaear (rhan amser) gyda Go Below Underground Adventures yng Nghwmorthin a Rhiw-bach. Mae wrth ei fodd yn fforio hen weithfeydd ac mae’n cyfaddef fod hyn yn obsesiwn ganddo. 

Mae ganddo archif sylweddol o lunia hynod ac unigryw dan ddaear yn y gweithfeydd hyn a’r modd y mae ef a’i ffrindiau yn cerdded ac yn dringo drwyddynt. Disgrifiodd ei deithiau mewn nifer o leoedd ar hyd a lled Prydain gan ddangos lluniau mewn hen chwareli llechi, gweithfeydd plwm, aur, copr, calch ac mae ganddo luniau o’i dro yn hen waith mango (manganîs) y Moelwyn. 

Weithiau mae’n arwain ymwelwyr ond gan amlaf ef a’i ffrindiau sy’n fforio, yn ymchwilio a dilyn eu trwynau. Mae'r llunia'n dangos hen offer a ddefnyddid i weithio dan ddaer, a’r chwareli hyn bellach wedi troi’n fynwent i’r holl beiriannau hyn. Dangosodd luniau lliwgar o blanhigion a dyfai ymhell dan ddaear a hyd yn oed llyffantod a genau coeg oeddynt yn byw mewn tywyllwch parhaol cannoedd o droedfeddi o dan y ddaear. 

Roedd y sgwrs yn agoriad llygaid a deud y lleiaf! Cyhoeddodd y Cadeirydd, Dafydd Roberts fod y Gymdeithas wedi derbyn arian gan yr elusen Freeman Evans ac o’r herwydd yn medru cadw y tâl aelodaeth yn ddim on £6 dros y tymor. 

TVJ