Cadi ym Mhatagonia

Dyfarnwyd Ysgoloriaeth Patagonia Cyngor Tref Ffestiniog i Cadi Dafydd eleni ac am dair wythnos ym mis Awst bu draw ym Mhatagonia ac yn cryfhau'r berthynas sydd eisoes yn bodoli rhwng tref Rawson (sef gefeilldref y Blaenau ym Mhatagonia) ac yn creu a magu perthnasau newydd trwy ei hymweliad. 

Mae Cadi yn newyddiadurwraig sy’n cyfrannu erthyglau ardderchog yng nghylchgrawn Golwg bob wythnos ac yn naturiol roedd ei diddordeb mewn magu cysylltiadau yn y byd hwnnw yn Rawson. Mae’r sawl sydd wedi ennill yr ysgoloriaeth hon wedi ymhél a magu cysylltiadau mewn nifer o feysydd ond dyma’r tro cyntaf i enillydd fentro i’r byd newyddiadurol. 

Cyfarfu Cadi a Donald Thomas a fu'n gweithio ar bapur yr El Regional gan ddilyn ôl troed ei dad yn y maes. Bu ei dad yn gweithio i’r papur Cymraeg Y Drafod ym Mhatagonia ac fe’i derbyniwyd i Orsedd y Beirdd ym 1951. 

 

Bu'n cymryd rhan yn yr Arddangosfa 'Chwarelwyr a’u diwylliant yn y diaspora Cymreig’. Mae’r arddangosfa yn olrhain dylanwad y saer maen yn y gymdeithas Gymreig yn Chubut. Cafwyd perfformiadau o gerddoriaeth Gymreig yn ogystal

Ac mae Cadi wedi cael gafael ar gopi o’r Diario Chubut y papur newydd a chopi o’r papur a gyhoeddwyd ar ddydd ei geni!

 

Hyd yn hyn bu wyth* o bobl ifanc ardal y Cyngor Tref yn manteisio ar yr ysgoloriaeth hon i ymweld â Rawson a Phatagonia ac mae’r cysylltiad wedi tyfu’n sylweddol ers i’r ysgoloriaeth gael ei chreu a bellach mae sôn y bydd person ifanc o Chubut yn medru dod i Stiniog ar ymweliad i weld sut yr ydym ni yn byw yma a gobeithio’n wir y caiff hyn ei wireddu. Erbyn hyn mae cysylltiadau pwysig wedi eu creu a hynny ar wahanol lefelau rhwng pobl Rawson a'r Blaenau a Llan a diolch i’r ysgoloriaeth am anfon cenhadon blynyddol i’r maes hwn!

TVJ

- - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Hydref 2025

*Mae dolen i erthyglau rhai o'r enillwyr ar dudalen  Edrych Tuag at Borth Madryn

 

Ychydig eiriau... Dweud cyfrolau

Hanes lansio nofel graffeg newydd Lleucu Gwenllian

Cafwyd lansiad hyfryd i nofel raffeg newydd yr awdur a’r darlunydd lleol Lleucu Gwenllïan yn Siop yr Hen Bost ym mis Medi. 

Mae Lleucu bellach yn byw yng Ngogledd Macedonia, a daeth hi a’i gŵr, Dime, draw i ddathlu cyhoeddi Gwen ac Arianrhod (Gwasg Carreg Gwalch). 

 

Diolch i Lleucu am dreulio diwrnod cyfan yn darlunio Gwen ac Arianrhod ar ffenest y siop cyn y noson.

 

Stori i bobol ifanc yw Gwen ac Arianrhod, ond mae hi’n apelio at ddarllenwyr a charwyr celf o bob oed, mewn gwirionedd. 

 

Dilyna hanes Gwen wrth iddi symud i ysgol newydd yng Nghricieth, a gadael ei bywyd yng Nghaerdydd a’i ffrind gorau, Non. Mae bywyd ddigon diflas, y tywydd yn wael ac mae hi bellach wedi datblygu ffobia o nofio. Ond daw newid byd pan mae hi yn cyfarfod Arianrhod, tywysoges Cantre’r Gwaelod un diwrnod ar lan y mor. 

Ymunodd Delyth Medi, un o olygyddion Gwasg Carreg Gwalch, a’r noson er mwyn holi ’chydig ar Lleucu am y nofel, ei hysbrydoliaeth a’r broses o fynd at i sgrifennu a darlunio. Holwyd hi hefyd am y themau dwys yn Gwen ac Arianrhod, sy’n cyffwrdd ar gyfeillgarwch, galar a’r trafferthion o dyfu fyny. Roedd hi’n ddifyr iawn clywed Lleucu yn siarad am sut mae hi’n mynd ati i ddarlunio a siapio’i straeon.

Braf iawn clywed bod ail nofel raffeg ar y ffordd, yn ddilyniant i Gwen ac Arianrhod. Diolch i bawb am ddod i’w gwneud hi’n noson gartrefol a llwyddiannus.      CD

Dyma lyfr sy’n torri tir newydd yn y Gymraeg. Mae’r nofel graffig hon gan Lleucu Gwenllian a Gwasg Carreg Gwalch yn wledd i’r llygad. 

Drwy gydol y 74 tudalen, rydym yn cael ein tywys yn sensitif drwy gyfres o emosiynau: galar, tristwch, hapusrwydd, pryder, rhyfeddod … ac mae uniaethu â’r cymeriadau yn hawdd, diolch i’r darlunio gwych. Heb fawr ddim geiriau ysgrifenedig, mae’r nofel yn dweud cyfrolau. Bydd yn sicr yn ffordd o gael cynulleidfa ffresh i fwynhau llenyddiaeth Gymraeg, yn ogystal â dod ag elfen newydd i’r rheinny sydd eisoes yn mwynhau beth sydd gan y maes i’w gynnig. Atodiad perffaith i unrhyw silff lyfrau! 

Hanna Hopwood 

(Rhan o adolygiad a gomisiynwyd gan Garreg Gwalch ar gyfer www.gwales.com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau Cymru)

Medrwch brynu’r llyfr yn Siop yr Hen Bost. Pris £9.99 

- - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Hydref 2025

 

Ffair Llan

Yn anffodus, fu dim 'ffair' fel y cyfryw yn Llan eleni, ond daeth criw o gymwynaswyr at ei gilydd i drefnu prynhawn o stondinau yn y neuadd, a hwyl i'r plant yn Y Pengwern. Dyma bwt o erthygl o rifyn Hydref. 

Be am yrru eich atgofion i mewn..?

 

Fel y dywedodd cyfaill wrthyf yn ddiweddar, nid yw Ffair Llan fel y bu. 

Yn y dyddiau a fu nid hon oedd yr unig Ffair G’langaeaf (Tachwedd 13) a gynhelid yn Llan yn y dyddiau a fu. Ceid wyth ffair* y flwyddyn yno ar un adeg. Mae’r rhain I gyd wedi mynd ac yn y dyddiau sydd ohoni mae’n syndod bod ffair o gwbl yn dal yno

Mi fydd ffair eto yn Llan – mae’n debyg. Gwaharddwyd y trefnwyr rhag defnyddio y ffordd fawr i osod stondin ond … mae rheolau Iechyd a Diogelwch wedi lladd rhai o’n traddodiadau gwerin gan gynnwys y ffeiriau a rhaid cyfyngu bellach ar faint a safle’r ffair a fu. Gormod o draffig, methu cau’r ffordd, a pherygl andwyol i’r bobl sy’n cerdded! Dal i leihau mae’r ffair ond mae’n dal i fod … ond nid fel yr oedd!

TVJ

* Pennod o gyfres Stolpia- FFAIR LLAN

 

Stolpia- Chwarel Maenofferen

Pennod arall o gyfres Steffan ab Owain

Tra ar daith yn mynd heibio Chwarel Maenofferen yn ddiweddar synnais wrth weld cyflwr truenus y bonc a’r felin. Yn wir, methwn a chredu bod y lle wedi dirywio cymaint ers 1980 pan oeddwn yn gweithio yno.

Roedd y chwarel hon yn enwog yn ei dydd, ac yn yr 1860au roedd William Fothergill Cooke, Aber Iâ (Portmeirion heddiw), sef cyd-ddyfeisydd y telegraff trydan, yn un o berchnogion y cwmni. Dyna sut y cafwyd yr enw ‘Lefel Cooke’ ar y twnnel tanddaearol a naddwyd gyda pheiriant tynelu George Hunter yn ystod cyfnod W.F.Cooke fel cyfarwyddwr. (Diolch i Dylan Jones am y llun).

Datblygwyd y chwarel yn ystod y degawdau dilynol a bu’n eithaf llewyrchus gyda chynnydd sylweddol yn y cynnyrch, sef o ryw 400 tunnell yn 1861 i gymaint a 8,600 tunnell yn 1882, ac erbyn hynny, cyflogid oddeutu 430 o ddynion yno. Pa fodd bynnag, erbyn 1980au roedd wedi gostwng i ryw dri dwsin a daeth cloddio am lechfaen i ben yno ar ddiwedd yr 1990au.

Yn dilyn, ceir enwau rhai o’r sefydliadau a chwmniau a ddefnyddiodd llechi Chwarel Maenofferen tros y blynyddoedd i doi eu hadeiladau: Ysbyty Neilltuo (Isolation Hospital) Stanhope, Durham; General Omnibus Co Garages, Llundain; Pwerdy Trydan, Abertawe; Infantry Barracks, Aldershot; Swyddfa Bost y Fyddin, Regent’s Park, Llundain; Royal Carpet Factory, Wilton, Salisbury; Storfeydd Grawn y Llywodraeth, Caerdydd, Abertawe, Barri ac Avonmouth; Aircraft Factories, Waddon, Croydon, Machine Gun Factory, Burton,- a sawl lle arall. 

Towyd llawer o adeiladau y cwmniau rheilffyrdd canlynol, hefyd- London, Brighton and South Coast Railway; Great Northern Railway; Great Eastern Railway. 

 

Allforiwyd rhai i bedwar ban byd hefyd, e.e. British Residency, Penang, Malaysia; Club Building, Constantinople; Rheilffordd Orllewinol F.C. Ouset, Yr Ariannin; Neuadd y Dref, Copenhagen, Denmarc, ac amryw o leoedd eraill.

 

Rai blynyddoedd yn ôl deuthum ar draws y llun hwn yn hysbysu llechi’r chwarel mewn arddangosfa (O bosib yn yr 1930au) ond ymhle y bu hi tybed? Ysgwn i a oes un ohonoch chi yn gwybod ?

- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Medi 2025

Manion o'r Manod- traffig a chwyn

Teithio trafferthus

‘Dwi wedi cael llond bol o drafeilio’n ôl a ‘mlaen rhwng Manod a Blaenau. Sawl un ohonoch sy’n teimlo’r yn fath? Ei bod yn mynd o ddrwg i waeth efo ceir yn parcio ymhob man ac yn ei gwneud yn anodd i deithwyr eraill basio’u gilydd.

Pam fod dim un arwydd ar y ffordd, neu ar hyd yr ymylon yn rhybuddio gyrrwyr i arafu, er enghraifft ar dro Tabernacl a Bethania. Cymharwch hyn efo llefydd eraill ar hyd yr A470, fel Dolwyddelan lle mae’r geiriau ARAF/SLOW a bandiau cochion yn ymddangos ar y ffordd mewn tua deg lle! 

Problem arall ydi’r darn rhwng y Wynnes ac Eglwys Holl Saint Cymru, lle mae llinellau dwbl melyn er mwyn sicrhau llefydd pasio diogel, ond nad ydyn nhw’n amlwg i yrrwyr diarth. Oes posib cael arwydd i dynnu sylw at y llefydd pasio hyn tybed? Be’ ydi barn ein cynghorwyr?

Hefyd, ger hen gapel Disgwylfa a’r safle bws, rydw i wedi bod o fewn modfeddi i gael damwain ddwy waith wrth basio cerbydau eraill. Tydi rhai o’r ceir sy’n teithio i gyfeiriad y Blaenau’n ddim yn arafu i weld oes oes cerbyd yn dod o’r cyfeiriad arall, ac mae angen llinellau melyn sydd o leiaf hyd tri char yno i wneud y safle’n fwy diogel. Gofynnaf yn garedig i’r cynghorydd sir i edrych i mewn i’r posibilrwydd o wneud hyn gan fy mod i’n poeni’n ofnadwy fod damwain yn mynd i ddigwydd yno.

Drain ac ysgall, mall ai medd... 

Mi fues i am dro yn ddiweddar, ar ddiwrnod ofnadwy o braf, i Dyddyn Gwyn, a thorri ‘nghalon o weld fod hen reilffordd y Blaenau i’r Bala wedi diflannu yn llwyr. Yr hyn welwch chi heddiw ydi tyfiant rhemp wedi gorchuddio’r cledrau a llwybr y rheilffordd. 

Pam o pam fedrwn ni ddim troi gwely’r hen lein yn llwybr diogel i gerddwyr a beicwyr? Mi fyddai hynny o les arbennig i’r dref ac i’r trigolion, ac yn golygu na fyddai raid i feicwyr gystadlu efo’r trafferthion teithio yr ydw i’n son amdanynt uchod. Ac wrth gwrs mae gennym siop yn Stiniog erbyn hyn -Beics Blaenau- sy’n llogi ac adnewyddu beics. Gobeithio y cawn newyddion yn fuan ar ddyfodol y lein!

Hapus Dyrfa 

Pleser, ar y llaw arall, oedd cael mynd am dro i ben Bryn Glas ar noson braf, a gweld y bwrlwm ar gae pêl-droed Cae Clyd. Dyma’r dorf fwyaf i mi weld yno ers tro byd, i weld y darbi lleol yn erbyn Penrhyn. Pob lwc i’r Amaturiaid y tymor hwn; maen nhw i weld yn gwneud yn dda yn y gynghrair uwch hyd yma. DR

- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Medi 2025